दिलखुलास

नमस्कार वाचकहो!
आजची पोस्ट तुमच्यासाठीच आहे. हा ब्लॉग सुरू होऊन जवळपास सात आठ महिने झालेत. या ब्लॉगवरची प्रत्येक पोस्ट या ना त्या रूपात वाचकांशी संवाद साधण्यासाठीच असली तरी आजच्यासारखा थेट संवाद सुरू करण्याचा पहिल्यांदाच प्रयत्न करतोय. सुरूवातीला मी या ब्लॉगपुरताच मर्यादीत होतो. नंतर मग मिसळपाव डॉट कॉम, मायबोली, मीमराठी या मराठी संकेतस्थळांचे सदस्यत्व घेतले आणि तिथे नियमीत लिहू लागलो; त्यामुळं ब्लॉगकडे येणं फक्त पोस्ट टाकण्यापुरतंच होऊ लागलं. अधेमध्ये पोस्ट आवडून गेल्याचे अनेक वाचकांचे मेल्सही आले; पण ते तेवढ्यापुरतंच. ब्लॉगवर वाचकांशी संवाद असा झालाच नाही. त्या-त्या पोस्टवर एखाददुसरी प्रतिक्रिया आली तरी मी ब्लॉग नेहमी पाहात नसल्याने, प्रतिक्रिया येऊन बरेच दिवस उलटलेले असत आणि मला त्या प्रतिक्रियेला उत्तर द्यायला कंटाळा होत असे. कदाचित यामुळेही वाचकांनी फक्त ब्लॉग वाचून लगेच इथून कल्टी मारणे पसंत केले असावे ;-) हरकत नाही. योगेशसारखा एखादा पक्का वाचक मात्र, उत्तर येवो न येवो नेहमीच प्रतिक्रिया देत आला आहे. पण एक उगी किडा म्हणून मला आता वाटतंय की हा ब्लॉग तुम्ही किती लोक वाचत आहात? तुमचे ब्लॉग कोणते आहेत? तुम्ही काय लिहीतायत? तुम्ही कुठले आहेत? वगैरे कळालं तर बरं होईल ! पण हे कळायला आपला संवाद तर झाला पाहिजे ना? इव्हन हा ब्लॉग कुणी वाचत आहे की नाही याबद्दलही मला काही कल्पना नाही. ते पेजव्ह्युज आणि टेहळणीचा नकाशा आपला कामापुरता आहे.
असतील तर (!) या ब्लॉगच्या नियमीत वाचकांनीही त्या-त्या पोस्टवरच त्यांना काय वाटलं ते रोखठोकपणे सांगितलं तर फार बरं होईल.
तर आता प्लीज हा ब्लॉग आवडत असेल/नसेल तरीही "टिप्पणी पोस्ट करा" या बटणाचा आजच्या दिवस का होईना आणि तुम्हाला शक्य झाल्यास नेहमीच वापर करा आणि दिलखोल के जे हवं ते बोला. कसं म्हणता?    

कासाराचा गोईंदा

काल पुण्याहून अचानक गज्याचा फोन आला आणि मी दहा बारा वर्षे मागे गेलो. गज्या म्हणजे आमच्या गोविंदकाकाचा मुलगा. हा गोविंदाकाका आमचा पोरासोरांचा गोविंदकाका असला तरी अख्ख्या पंचक्रोशीत त्याला कासाराचा गोईंदा हे एकच नाव होतं. तो आमच्या लहानशा गावात राहून चप्पलबूट, कटलरी सामान, बांगड्या, कंदील, कुलूपं, खेळण्या, आरसे-फण्या-पॉण्ड्स पावडर, इस्नू (स्नो!) असल्या वस्तू विकायचा धंदा करायचा. हा धंदा करण्याची त्याची रीतही त्याच्यासारखीच जगावेगळी. तो हे सामान वाहून नेण्यासाठी घोडा वापरायचा! सतत फूर्रर्र ऽऽ फूर्रर्रऽऽ करणारा आणि बांधला असेल तिथे लीद टाकून त्या आवारात विचित्र वास पसरवणारा घोडा. त्याच्या कटलरी सामानापेक्षाही गोईंदाच्या घोड्याचं आम्हाला आकर्षण. कारण गोविंदकाकाच प्रत्येक घोडं गुणाचं होतं.

गावातल्या लोकांची सकाळची गडबड सुरू असताना गोईंदाची वेगळीच गडबड सुरू असायची. चप्पलबूट, कटलरी सामान, बांगड्या, कंदील, कुलूपं, खेळण्या, आरसे-फण्या-पॉण्ड्स पावडर, इस्नू या सगळ्या वस्तू पडशी नावाच्या दोन गाठोड्यांत भरून त्या दोन्ही पडशा घोड्याच्या पाठीवर दोन्ही बाजूने लादायचा गोईंदाचा कार्यक्रम सकाळीसकाळी ऐन रंगात आलेला असायचा. हे सामान त्या घोड्याच्या पाठीवर लादून गोईंदानं वर मांड ठोकली की ते घोडमं त्याचा गुण दाखवायला सुरूवात करी. ते पुढे न जाता रिव्हर्स गिअरमध्ये त्याला वाट्टेल तितकं मागे, मागे, मागेच जाऊ लागे - मागे पार कुपाट्या आल्या तरी ते घोडं रिव्हर्स गिअर थांबवत नसे. मग गोईंद आणि त्याचे सामान कुपाट्यात पडे! असं दोन-चारदा झाल्यानं गोविंदा ते घोडं नीट चालायला लागेपर्यंत कुणालाही त्या घोड्यामागं एक फोक घेऊन उभं राहायला सांगे. हे काम मी मोठ्या आवडीनं करायचो. घोड्यानं रिव्हर्स गिअर टाकायचा अवकाश की त्याच्या मागच्या पायावर मी फटाफट फोकारे ओढायला सुरूवात करी. मग मात्र ते घोडं पुढे पाऊल टाकी आणि बाजारस्ता आला, की लगेच पुन्हा एकदा घोडं रिव्हर्स गिअरमध्ये यायला लागे! तिथं मात्र घोड्याचे पाय झोडपायला कुणी भेटलं तर ठीक, नाहीतर घोडं सामान आणि गोविंदाला तिकडेच फेकून घरी पळून येई. गोविंदाला सकाळी सकाळी टमरेल घेऊन घराकडे परत येणार्‍या लोकांचे सल्ले ऐकावे लागत.

"अरं काय मर्दा गोईंद, असली ब्याद घेतानाच नीट बघून इकत घेऊ नै व्हय?"
"हाना, हाना - मी बसतो, पुलापस्तोरच हाना.. मग नाई येत ते मागं.."

मी तो संतराम किंवा असाच कुणीतरी धोंड्या त्या घोड्याचे मागचे पाय झोडपून काढी आणि गोविंदकाका एकदाचा मार्गस्थ होई!

गोईंदाही मुलखाचा चिकट होता. चांगले दहावीस हजार रूपये खर्चून अस्सल घोडा विकत आणायचा तर चार-पाच हजारात एखादा असलाच गुणी घोडा तो शोधून आणी. बुलेट गाडी घेण्याइतका पैसा पदरी बाळगत असूनही तो साधी सायकलसुध्दा वापरायचा नाही. पांढरा लेंगा, तसाच पांढरा शर्ट आणि एका डोळ्याभोवतीची कातडी काळी झालेला त्याचा डोळा. आवाज गेंगाणा- चिरका.
घोड्याचा ताप फार वाढला की तो घोडं बदलीत असे. मग नव्या घोड्याचे नवे गुण! असाच माऊली नावाचा एक घोडा त्यानं कुठूनतरी शोधून आणला. या घोड्याची खोड वेगळी होती. या घोड्यासमोर कुणीही अचानक जाऊन उभा राहिला की हे घोडं त्याचे पुढचे दोन पाय समोरच्या माणसाच्या खांद्यावर टाकी. बाजारात गोविंदाच्या दुकानाशेजारी दुकान लावणार्‍या बोकडासारख्या दाढीच्या मणेर्‍याचीही त्या घोड्यानं एकदा अशीच गळाभेट घेतली होती.
"मेरे कू कुछ नही करिंगा वो घोडा, गोईंदऽऽऽ मैने भोत खच्चरोंको ठीक किया है"
असा नाद लावून त्यानं हट्टानं गोविंदाकडून घोड्याचा लगाम मागून घेतला, आणि थोड्यावेळानं गपगार गंगाकडे जाऊन स्वत:चे भरलेले कपडे धूवून आला!
मी गोविंदकाकाच्या खनपटीलाच बसत असे. त्या घोड्याला खरारा कर, त्याला वैरण टाक, दुपारच्या वेळेस जाऊन चोंबाळ असं करून मी त्या घोड्याची मैत्री संपादन केली. काही दिवसांनी गोविंदासमोर माझी आणि घोड्याची मैत्री सिध्द करून दाखवून त्याचा लगामही हस्तगत केला. मला पण त्या घोड्यानं चार-सहा वेळा पाडलं - पण मी गोविंदकाकाला त्याचा पत्ता लागू देत नसे. तो सकाळीसकाळी नवं सामान भरायला तालुक्याला जाताना पाच वाजता बसस्टॅण्डवर घोडा घेऊन यायचा निरोप तो त्याच्या बायकोकडे म्हणजे रमाकाकूकडे ठेवून जाई. तासभर आधीच घोडा घेऊन मी लंपास होई आणि त्या घोड्याच्या तोंडातून फेस येईपर्यंत त्याला गंगेच्या वाळूतून पिदडून काढी. जोपर्यंत व्यापार केला तोपर्यंत गोविंदकाकानं घोडं सोडलं नाही. गोविंदकाका गावातला एक विक्षिप्त माणूस होता. कधीच कुणाला आपण होऊन बोलत नसे. त्याला मित्रही नव्हतेच. आपण भलं, आपला बाजार भला आणि आपलं घोडं भलं असं मानणारा गोईंदा कासार. दररोज देवदर्शन, विठ्ठलमंदीरातला हरिपाठ मात्र चुकवत नसे.
तो बाजार करून येताना रानातून घोड्यासाठी गवत आणत असे. कुणीतरी रस्त्यात विचारी -
"काय गोविंदराव.. कुनीकडून आणलं गवत?"
"लांबून" गोविंदा एकाच शब्दात उत्तर देऊन घोडा पुढे रेटीत असे.
कधीतरी कुणीतरी विचारी -
"किती वाजले गोईंदा?"
"बख्खळ" !!

त्याच्या गावोगावच्या बाजारातल्या गिर्‍हाईकांना मात्र तो पोपटासारखा बोलायचा. बाजार ऐन भरात आलेला असे. गावच्या भोयांनी झणझणीत लसण घातलेला चिवडा, जिलेबी, मासे यांचा बाजारात घमघमाट सुटलेला असे आणि आम्ही पोरं चिंचेच्या पारावरून बाजाराची शोभा पाहात असू. खालीच गोविंदाचा पाल ठोकलेला असायचा -
"केवढ्याला देता बुटाड गोईंद महाराज, पटकन बोला" जेरीला आलेलं गिर्‍हाईक म्हणायचं.
"लास्ट सत्तर रूपै.. नाई.. नाई.. माल बघा ना तुम्ही...पिवर नायलॉनय.." अत्यंत भोळाभाबडा चेहेरा करून, दुसरीकडेच बघत गोईंदकासार उत्तर देई.
"अरे हॅट!! पिवर नायलॉन म्हनं! सा म्हैन्यात चुरा व्हतो ह्याचा.. ह्याचे सत्तर रूपै ??" गिर्‍हाईक चवताळत असे.
"मग किती देता?.. गिर्‍हाईक
"चाळीस रूपये देतो बघ ह्याचे..पटत असंल तर बघ.. नाहीतर पाथरीहून आणतो चांगला बूट उद्या..."
"चाळीसला हे घ्या ना मग.. पस्तीसला घ्या.. पाच कमी करतो पाटील तुमच्यासाठी" दुसरा एक बेक्कार बूट समोर ठेऊन गोविंदा म्हणे!
गिर्‍हाईक पुन्हा एकदा तो नवा बूट खालीवर करून बघे.. दोन्ही बूट समोर ठेऊन पाही आणि सत्तर रूपै वाल्या बुटाचेच पन्नास रूपये द्यायला तयार होई.
"पन्नासमध्ये मला पन आला नाही माल पाटील.. सत्तर लास्ट.. तुम्ही माल बघा की.."
"आता लई झालं तुव्हं.. पंचावन रूपै देतो बघ" असं म्हणून पाटील एकदम उठून धोतर झटकीत असे.
"साठ रूपये देऊन टाका जाऊद्या..." गोविंदा बूट कागदात बांधत म्हणे.
"आता पंचावन घी.. पुढच्या बाजारी पाच रूपै देईन..ओऽ?" गिर्‍हाईक पैसे समोर करी
गोविंदा पट्कन पैसे घेऊन त्याच्या लोखंडी गल्ल्यात टाकून देत असे. वर्षानुवर्ष तीच गिर्‍हाईकं, तीच गावं आणि बाजारातली त्याची तीच ठरलेली जागा आणि दुकानाच्या त्याच निळ्या तंबूखाली गोविंदकासाराचा व्यापार चालत होता. त्यावरच त्यानं एका मुलीचं लग्न केलं - गल्लीच्या हमरस्त्यावर एक नवं पत्र्याचं शेड बांधलं आणि रमाकाकूला वेगळं बांगड्यांचं दुकान काढून दिलं. स्वत:चा घोडा आणि गावोगावचे बाजार मात्र सोडले नाहीत.

मध्ये एका उन्हाळ्यात त्याच्या शेडसमोरच वाडा असणार्‍या मधूआण्णासोबत रमाकाकूच्या काहीतरी कुरबुरी झाल्या. आणि एका रात्री त्यांच्या त्या पत्र्याच्या शेडनंच आतून पेट घेतला. गोविंदकासाराचे सत्तरऐंशी हजार रूपये त्या रात्रीच्या तीन ते साडेसहा वाजेदरम्यान राख झाले !
सरपन्या केशवला दारू पाजवून, पाचशे रूपये देऊन मधूअण्णानंच दुकान पेटवून द्यायला लावलं अशी चार-सहा महिन्यानं अफवा उठली होती.
त्या झटक्यानं त्या कुटूंबानं गावंच सोडलं. रमाकाकू गोविंदकाकाला घेऊन तिच्या माहेरी राहायला गेली. तिथं नवं दुकान टाकलं.
तर त्या गोविंदकाकाचा मुलगा गजा काल फोनवर सांगत होता -
"मी पुण्यात एमबीए करतोय.. हॉस्टेलवर असतो... पप्पा न आई आजोळीच असतात.. पप्पाला दिसत नाही व्यवस्थित आजकाल.."
मी गज्याला काहीच बोललो नाही. फक्त इकडच्यातिकडच्या, पुण्याच्या गप्पा केल्या.

कोअर (आणि त्यामुळे निघालेला पसारा)

२००३ साली येऊन गेलेला हॉलीवूडचा दि कोअर हा सी-फि सिनेमा नुकताच नजरेवेगळा केला. या कोअरमधूनच बराच पसारा निघाला, तोच आता इथं मांडणार आहे. कोणताही सी-फि म्हटले की त्यात डायरेक्ट पृथ्वीचाच नाश होताना पाहाणे आणि मध्येच कुणीतरी (विशेषत: व्हाईट हाऊस किंवा पेंटागॉनच्या जाली सेटवर बसलेल्या लुंग्यासुंग्यांनी, किंवा कुठल्यातरी वाळवंटात, कबाडखान्यात किंवा जगाच्या कोणत्याही कोपर्‍यात संशोधन करणार्‍या झक्की लोकांनी) तो थांबवणे अटळ असते. या सिनेमातही हेच होते; एकापेक्षा एक छप्परफाड (खरं म्हणजे पृथ्वीफाड, आकाशफाड किंवा ग्रहगोल-तारे-आकाशगंगा-विश्व-फाड असं म्हणायला हवं) कल्पना यात अगदी ठासून भरलेल्या आहेत. तर बाकी चर्चा करण्याआधी या सिनेमाची स्टोरीलाईन खेचून घेऊ.

थोडक्यात कथा अशी की पृथ्वीचा आतला गाभा आणि त्याच्यावर असलेला तप्तरस, लाव्हारस किंवा ते जे काय असेल ते अचानक फिरणे बंद होते. का? अर्थातच अमेरिका नावाच्या महाभयानक डोकेबाजी करणार्‍या देशाने कामाला लावलेल्या संशोधकामुळे. सिनेमात हे थोडसं पुसटपणेच सूचीत केलंय; पण केलंय. झिमिन्स्की नावाचा भूगर्भ शास्त्रज्ञ पृथ्वीला झटके देऊन पृथ्वीवर भूकंप उत्पन्न करण्याचं मोठ्ठं यंत्र उभारतो. हे प्रलयंकारी यंत्र उभं करण्यामागची कल्पना अर्थातच अमेरिकेच्या शत्रुंपेक्षाही (म्हणजे अमेरिकेचे शत्रु तिकडून भूकंपाचा झटका देणार, अमेरिकाही त्यांच्यापेक्षा जास्त मोठा झटका इकडून देणार, आणि पृथ्वी व पृथ्वीवरचे लोक मात्र मधल्यामध्ये फुकट मरणार! पण हे सिनेमात दाखवलेलं नाही) वरचढ शस्त्र तयार करणे ही असते. "इफ वी वील नॉट डू इट, दे वील डू इट" या जगप्रसिध्द सूत्राचे पाठबळ त्याला असायला हवेच, ते तसे असते. तर हा चित्रपट उत्पन्न होण्याचे चित्रपटातील पुसट पण आपल्याला दिसणारे सुस्पष्ट कारण म्हणजे झिमिन्स्कीने दिलेल्या झटक्यामुळे पृथ्वीच्या गाभ्यावर काही मैल पसरलेल्या गाभ्यावरचा तो तप्तरस, लाव्हारस किंवा ते जे काही असेल ते आपण कॉफी ढवळतो तसे फिरणे अचानक थांबते.
त्यामुळे सूर्यापासून किंवा अवकाशातून येणारे अतिनील चुंबकीय किरण हळूहळू पृथ्वीचा बोर्‍या वाजवायला सुरू करतात. अर्थातच चित्रपट हॉलीवूडचा असल्याने सर्वात आधी बोर्‍या वाजतो तो अमेरिकेतल्या लोकांचा. म्हणजे आकाशातून येणार्‍या त्या विद्युत चुंबकीय तरंगांमुळे सर्वात आधी पेसमेकर बसवलेले तीस-बत्तीस लोक भर चौकात एकामागून एक अचानक पटापट माना टाकतात. मग लंडनच्या ट्रॅफल्गार चौकातील कबुतरं किंवा स्थलांतरप्रिय पक्षी वाटेल तसे उडायला लागतात आणि दणादण दुकानांच्या, मोटारींच्या काचांवर, लोकांच्या तोंडावर जाऊन आदळू लागतात. या पक्षांच्या मेंदूत त्यांना लांबचा पल्ला गाठताना मार्गदर्शन करणारे कसलेतरी इलेक्ट्रॉनिक आयन्स असतात त्यामुळे असे होते म्हणे. इथे येतात अ‍ॅरॉन एकहार्ट आणि चेकी कार्यो! अ‍ॅरॉन हा शिकागो विद्यापीठात भूगर्भ रचनेचा हुशार प्रोफेसर असतो. चेकी अणु शास्त्रज्ञ. मग त्याला पकडून जनरल समोर हजर करणं आलंच. त्याला सीआयएवाले भर वर्गातून धरून आणतात आणि सेक्युरिटी जनरल लोक पटापट का उडाले ते अ‍ॅरॉनकडून समजून घेतो. हा दहशतवादी हल्ला नाही हे स्पष्ट झाल्याने सेक्युरिटी जनरल निर्धास्त होतो आणि अ‍ॅरॉनने पाजळलेले शिल्लक ज्ञान ऐकून घेऊनही त्याला कल्टी मारतो.

  तिकडे रोमवर आलेल्या चुंबकीय ढगांमुळे अर्ध्यापेक्षाही जास्त रोम शहराचा बुकणा वाजतो - अचानक विजा कोसळू लागतात, इमारती ढासळू लागतात, विद्युतसुवाहक धातुला स्पर्श करणार्‍या लोकांना वीजेचे झटके बसू लागतात आणि पृथ्वीवर हाहाकार माजायला सुरूवात होते. उंच वर अवकाशात अमेरिकेचे एंडेव्हर हे अवकाशयान उडत असते त्याची खाली पृथ्वीवर उतरण्याची वेळ झालेली असते. पण पृथ्वीवर मध्येच ही भानगड उपटल्यामुळे ते उतरायला जाते एकीकडे आणि उतरते भलतीकडेच. हॉलीवूडची शपथ, ते अवकाशयान, हो, हो अवकाशयान लॉस एंजेलीस जवळच्या नदीत सुखरूप उतरवले जाते! ते उतरवणारा/री पायलट/कमांडर कुणीतरी असायलाच हवं - तर एक असतो आल्फ्रे वूडार्ड आणि दुसरी असते हिलरी स्वॅंक. रस्ता भटकलेल्या, लॉस एंजेलीस शहराच्या रस्त्यांवर आदळू शकणार्‍या अवकाशयानाला नदीत घुसवण्याची आयडीया शेवटच्या सेकंदाला हिलरीनेच यानाच्या कमांडरला सुचवलेली असते. ती यशस्वी झाल्याने कमांडरने तिच्यावर खार खायला हवा, तसा आल्फ्रे वूडार्ड खातो. नदीतल्या पुलाच्या खांबाना घासून अवकाशयानाचे पंख तुटतात. अमेरिकेसारख्या चौकशीप्रेमी देशात या प्राणहानी न झालेल्या अपघाताची चौकशी व्हायला हवीच, तशी ती होते. अमेरिकेचा सेक्युरीटी जनरल किंवा सरसेनापती तिला झालेल्या घटनेबद्दल चार शब्द ऐकवतो.  भोवतीची यंत्रणा बिघडलीय हे तोपर्यंत स्पष्ट झालेले नसते. ते जेव्हा लक्षात येते तेव्हा बाकायदा हिलरीला आणखी एक चांगले काम सोपवले जाते.      
तोपर्यंत भूगर्भाचा प्रोफेसर असलेल्या अ‍ॅरॉन एकहार्टने काहीतरी डोके लावलेले असते आणि सुरू झालेली सगळी भानगड समजून घेऊन झिमिंस्की नावाच्या सेलिब्रीटी शास्त्रज्ञासमोर मांडलेली असतो. हा झिमिंस्की सेलिब्रीटी शास्त्रज्ञ असला तरी बर्‍याच भानगडी करून, लोकांची संशोधनं चोरून ती स्वत:च्या नावावर खपवून वर चढलेला असतो. कारण डेलरॉय लिंडो (हा वाळवंटात संशोधन करणारा झक्की शास्त्रज्ञ आहे) झिमिंस्कीला पाहिल्यापाहिल्याच म्हणतो - "तु अजून मेला नाहीस? तु माझं संशोधन चोरून स्वत:च्या नावावर खपवल्याला आता वीस वर्षे झालीत, वीस वर्षांनंतर मी तुझं तोंड पहिल्यांदाच पाहातोय." तर झिमिंस्की सगळी भानगड अमेरिकेचा सेक्युरिटी जनरल आणि टेबलाभोवती बसणार्‍या लोकांसमोर मांडतो आणि पुन्हा एकदा अ‍ॅरॉन एकहार्टला उचलून सेक्युरिटी काऊंसिलसमोर उभे केले जाते. हुशार आहेस ना, सांग मग काय होतंय ते! तो रूमफ्रेशनर मागवतो व एक फळ मधोमध कापून सगळी कथा तिथल्या लोकांसमोर मांडतो. मग आता पुढे काय होणार ते लोक त्याला विचारतात. रूम फ्रेशनरचा फवारा त्या फळावर सोडून तो त्या फळाला आग लावतो. सूर्याकडून येणार्‍या अशाच आगीच्या फवार्‍यात पृथ्वी जळून खाक होणार हे अ‍ॅरॉन जाहीर करतो. मग ही दुर्घटना थांबवणं आलंच. त्यासाठी पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखालील फक्त नऊ मैलांपर्यंतचीच माहिती उपलब्ध आहे आणि तिथंही एक लहानसा शाफ्ट्च जाऊ शकलाय हेही जाहीर होतं. फक्त वर्षभराच्या आत पृथ्वी जळून राख होईल हे अ‍ॅरॉन स्पष्ट करतो; झिमिंस्की त्याला मध्येमध्ये तोंड मारून स्वत:च त्या विषयावरील प्रभुत्व सिध्द करीत दुजोरा देत राहातो. या एका वर्षाच्या काळात नैसर्गिक प्रकोप वाढत्या प्रमाणात सहन करावा लागेल आणि त्यातच जगाचा अंत आहे हे मनावर बिंबतं.

मग येतो डेलरॉय लिंडो. या पठ्ठ्यानं लेजर किरण वापरून पहाडाला भोक पाडणारे एक यंत्र आणि लेजर किरणांच्या मार्‍यात उंदीर (कोणताही जीव) आत जीवंत राहिल असा धातू शोधलेला असतो. हा खरा हाडाचा शास्त्रज्ञ असतो. स्वत:च्या चष्याच्या काड्यांना सूत गुंडाळून हा वीस वर्षांपासून ते पहाडाला भोक पाडणारं यंत्र उभं करण्यात गुंतलेला असतो. शेवटी सेक्युरिटी जनरल आणि उपरोल्लेखीत सर्व गॅंग या डेलरॉय लिंडोच्या वाळवंटात असलेल्या बेसवर जाऊन धडकते. हॉलीवूडचा चित्रपट म्हटल्यावर हेलिकॉफ्टर्स, चकचकीत कार्स वगैरे लवाजामा आलाच. तोही दिसून जातो. डेलरॉय त्या यंत्राचं आणि धातूचं प्रात्यक्षिक करून दाखवतो. त्यानं बांधलेलं यानसुध्दा दाखवतो. त्याला जनरलकडून उपकरण पूर्ण कधी होईल त्याबद्दल विचारणा होते. डेलरॉय दहा ते बारा वर्षे लागतील हे सांगतो. मग पुन्हा जनरल डेलरॉयला तीन महिन्यात यान उभ करायला सांगतो; पन्नास अब्ज डॉलर्स खर्च द्यायला तयार होतो.
हे यान बांधण्यामागची कल्पना अशी की - रेल्वेच्या डब्याप्रमाणे एकमेकांपासून वेगळ्या होणार्‍या सात कंपार्टमेंटस तो नवीन धातू वापरून बांधायच्या. यानाच्या तोंडावर लेसर किरणांचा मारा करणारे व्हील बसवायचे. यान पृथ्वीला भोक पाडीत तिच्या गाभ्यापर्यंत जाणार. तिथे गेल्यावर यानात सोबत घेऊन   गेलेल्या अणुबॉम्बचे स्फोट करायचे आणि गोलाकार असलेल्या त्या लाव्ह्याला गती देऊन आतलं वर्तुळ पुन्हा एकदा सुरू करायचं!
अ‍ॅरॉन एकहार्ट, चेकी कार्यो, ब्रुस ग्रीनवूड, हिलरी स्वॅंक, झिमिन्स्की, डेलरॉय लिंडो आणि हो, डीजे क्वाल्स हा आत्ताच चरख्यातून पिळून काढल्यासारखा दिसणारा हॅकर या सर्वांची टीम तयार करण्यात येते. डीजे क्वाल्सने चौसष्ट वेळा हॅकींग करून फ्रॉड केलेले असते. तोही त्याच्या क्षेत्रातला महागुरूच! पण काम करायला लवकर तयार होत नाही. बोलणी चालू असताना तो एका मिनीटातच अ‍ॅरॉनच्या मोबाईलवर लाईफटाईम एसटीडी कॉल्स फ्री करून देतो. त्याच्याकडे संपूर्ण जगातले इंटरनेट्च हॅक करण्याचे काम दिले जाते. म्हणजे या प्रकल्पाबाबत एक शब्द देखील इंटरनेट्वर दिसू द्यायचा नाही.
अ‍ॅरॉनला या यानाचा चीफ करण्यात येते. कारण झिमिन्स्कीच्या वर उल्लेख आलेल्या डेस्टीनी नावाच्या उद्योगामुळे झिमिन्स्कीची अक्कल जनरलला कळालेली असते. जगभरातील शास्त्रज्ञ समुदायासमोर प्रवक्ता म्हणून बोलू देऊन भाव खाऊ देण्यासाठीही झिमिन्स्की जनरलकडे तड्फड करतो; पण त्याची डाळ शिजत नाही. एकूण प्रकल्प सुरू होतो; सिम्युलेशनद्वारे यानाच्या चालकांना हे जमिनीत घुसत जाणारे यान चालवण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते.
अ‍ॅरॉन या यानाचा भूगर्भातील वाटाड्या होतो, हिलरी आणि ब्रुस हे चालक होतात, झिमिन्स्की काहीच न करता चुकीचा सल्ला छातीठोकपणे द्यायचे काम स्वीकारतो, चेकी कार्योकडे अणुबॉम्बच्या स्फोटाचे काम असते, डेलरॉय लिंडोचे तर पूर्ण यानच असते. समुद्रात यान खाली तोंड करून उभे केले जाते आणि काऊंट्डाऊन पूर्ण होताच समुद्रतळाकडे मुसंडी मारून आत घुसत जाते. यानाशी संपर्क, नियंत्रण वगैरे सांभाळण्यासाठी नेहमीचेच निनावी यशस्वी कलाकार कुठल्यातरी नियंत्रण कक्षात बसतात.
अ‍ॅरॉन आणि हिलरी हेच सिनेमाचे हिरो-हिरॉईन असल्याने फक्त तेच दोघे शेवटी जीवंत परत येतात. यानातील बाकी सब लोग दुनिया बचाने के लिये कुर्बान हो जाते है. यान गाभ्यापर्यंत कसे जाते, गाभ्यावरचा लाव्हा अत्यंत तरल असल्याने स्फोट करणे रद्द होऊन त्यांना परत फिरण्याची ऑर्डर येणे, शिल्लक राहिलेल्यांमधील बेबनाव, मध्येच काय-काय अडचणी येतात वगैरे दृश्ये मनोरंजन करून जातात.

आता हॉलीवूडचा कोणताही सिनेमा पाहिल्यानंतर मला पडणारे सनातन प्रश्न:-

हॉलीवूडमध्ये निग्रो जर सूटाबुटात असेल तर त्याचा सूट नेहमी वाकडातिकडा, ढगाळा-गबाळा का असतो? (नमुना: २०१२ डूम्स डे मधील अमेरिकेचा राष्ट्राध्यक्ष)

हिरो हिरोईन हुशार असूनही एकमेकांना सोडून का जातात? रहा की राव मस्त, लग्न करा - मजा करा... पण नाही.

जवळपास सगळ्या हॉलीवूडपटांचा रोख जगाचा नाश करण्याकडेच का असतो?

हॉलीवूड सिनेमातील प्रत्येकजण सतत बर्गर, पिझ्झा असे काहीतरी खात किंवा दारू, वाईन पीत का असतो?

हॉलीवूड सिनेमातील निग्रो पोरांच्या आया त्यांच्यावर सतत का ओरडत असतात?

हॉलीवूडच्या सिनेमात प्रत्येकजण आपल्या कामात एवढा चोख दाखवला नाही तर अमेरिकेची जगातील प्रतिमा खराब होईल काय?

हॉलीवूडच्या सिनेमातील प्रत्येकाच्या आवडीचे एक विशिष्ट हॉटेल, विशिष्ट बेट, विशिष्ट ड्रिंक, एक विशिष्ट स्वप्न का असते?

स्वत: पन्नासदा घटस्फोट घेत असले तरी हॉलीवूड सिनेमातील नायक-नायिका पोराबाळांच्या पालन पोषणाबद्दल एवढे जागरूक का असतात?

आणि हॉलीवूड सिनेमातील प्रत्येक बाप "मुझे पता है, मै अच्छा बाप नहीं बन सका" असे का म्हणतो?

तुम ये कर सकते हो..
नय...चार्ली..छोडो भी
असली आणि असलीच कितीतरी निरर्थक वाक्ये हिंदी आवाजात कोण डब करतात?

गुंजग्रामीचे दिवस

महाराष्ट्रातील खेड्यापाड्यांतील बामणांच्या पोरांचे बालपण जसे जात तसेच माझेही गेले. पण कदाचित इतर पोरांना जी मौज पाहायला भेटली नसेल ती आम्हाला दर गुरूवारी पाहायला मिळायची. आमच्या गावाच्या डगरीखालून वाहणार्‍या गंगेच्या (खरं म्हणजे ही गोदावरी, पण तिला सगळे गंगाच म्हणतात) तीरावरच गुंज क्षेत्र नावाचे दत्तसंस्थान असलेले एक गाव होते. अजूनही आहे. पण आता तिथं ती मौज मात्र राहिली नाही. आमच्या घराण्यात पन्नास पाऊणशे वर्षांपूर्वी दत्तोपासना सुरू झालेली आणि सकाळी-सकाळी प्रत्येकाचा पाठ, घंटा, पंचपदी वगैरेंची नुसती गडबड. चांगला चौसोपी किल्ल्यासारखा वाडा. वर माडी. माडीवर मोठ्या दाराशेजारून निघणार्‍या पायर्‍या. दोन्हीकडच्या पायर्‍यांवर बसलेली एक-एक महाभयानक गावठी कुत्री. घरात या ना त्या कारणाने होणारी गड्यांची वर्दळ - त्यात मग चांदपाशा मामू, आमजा, गफूरभाई, सरदार, निजाम, प्रकाशकाका, सावकारमामा, गुलाब भाऊ, भांडेवाली शरीफा किंवा ल्याखत - तिच्या जोहरा आणि सायरा या मुली, जावेद, वाहेद ही मुलं! एवढे सगळे लोक घरात, रानात लागायचेच कारण दीड-दोनशे एक्कर रान - त्यातली औतं आणि बारदाना - गावाच्या एका कडेला असलेला आमचा भलामोठा गायवाडा, त्यात अधेमधे खोदलेली पेवं, एका कोपर्‍यात ओळीने लावलेल्या कडब्याच्या वळह्या, गायबैल, वासरं, आंडील गोरे - लिहायला बसलो तर एक फर्मास कादंबरी सहज हातावेगळी होईल. पण तो धंदा वय वाढल्यावर करू.
आता फक्त गुंजाच्या दिवसांबद्दल. तर पाठ म्हणजे पंचपदीत जी ठराविक कवनं केलेली असतात ती दररोज एकवीस वेळा स्नान झाल्याझाल्या म्हणायची, पंचपदी करायची. मग रात्री निवांत जेवणं वगैरे झाल्यावर घंटा ! म्हणजे पुढचा तासभर सगळ्यांचा नुसता हातवार्‍यांवर कारभार! ज्याचा घंटा चालु आहे त्याचे बोलणे नाहीच. म्हणजे तासभर नुसता दिगंबरा दिगंबरा श्रीपादवल्लभ दिगंबरा असा मनातल्या मनात जप करायचा. हे मी स्वत: करीत नव्हतो आणि ते वयही नव्हते कारण ही कामं ज्यानं गुरूमंत्र घेतला आहे त्यालाच फक्त मस्ट! इतरांना त्यातून सूट. काही आगाऊ काट्टी जमेस धरून, घरातील सगळ्यांनीच गुरूमंत्र घेतलेला. आठवडाभर हा सकाळ-संध्याकाळचा नेटवर्क कार्यक्रम आणि गुरूवारी गुंजाच्या मंदिरातील पंचपदीला उपस्थिती मस्ट म्हणजे मस्टच! घरातील किमान एकाचीतरी. बरेच जण जायचे.
बुधवारी रात्रीच चांदपाशा मामू आणि कंपनी गुरूवारचं टिपण घेत असताना - म्हणजे गुरूवारी शेतात करायच्या कामाची प्लॅनिंग काका किंवा तात्याकडून ऐकून घेत असताना सर्वात शेवटी त्याला प्रश्न जायचा -
"उद्या गुरूवार आहे बरं! कोण येतंय उद्या मग गाडीवर?"
"जाता क्या? " पायरीखाली रूमालाची घडी करून टेकून बसलेल्या सरदारकडं बघून चांदपाशा त्याला विचारायचा.
"त्रॉक्क.. वो बईल मेरे अकेलेकू नई संभलते !!" सरदार आलेल्या आफतीतून अंग काढून घ्यायचा.
हा चांदपाशा म्हणजे आमचा मुनीम. गडी, त्यांचे काम, बैल-बारदाना, औतं, रोजानं लावलेल्या बाया, शेतातली लहानसहान देणीघेणी, चंदी, घरचा किराणा भरणे वगरे कामांची पॉवर ऑफ अ‍ॅटॉर्नी याच्याकडं. सरदार हे चांदपाशाचेच सर्वात लहान शेंडेफळ. सरदारनं नुकतंच साल धरलेलं. चांदपाशा त्याला हलकी कामं द्यायचा. म्हणजे गुरूवारी नुसतंच गाडी जुपून मालक-पोराटोरांसोबत गुंजाला जायचं, तिथं गेलं की गाडी सोडायची, जेवून घ्यायचं आणि कुठंतरी सावलीला पडायचं. आम्ही मंदिरात. हा इकडं. शुक्रवारी सकाळी गाडी जुपून पुन्हा परत. पण बैल मारके असल्यानं सरदारला ते सोपं कामही नको वाटायचं. मग चांदपाशा गफूरभाईला थेट हुकूम सोडायचा -
"गफूर, सुबू कू बाडे पे गाडी लाव जल्दी से - इसकू टंगालता मै बारबिगी में "
सरदारकडं रागारागानं बघत चांदपाशा त्याला बारबिगी नावाच्या शेतात ताबडून घेण्याची धमकी द्यायचा आणि काका किंवा तात्याकडं हळूच बघुन घ्यायचा. सरदारला आमच्यासोबत पाठवण्याचा चांदपाशाचा आणखी एक छुपा हेतू म्हणजे - पोरगं जाता येताना मालकासोबत राहिल - बैलगाडी हाकताना चार जवळीकीच्या गोष्टी होतील. पुढं त्यालाच मुनीमकी करणं आहे. पण सरदारच्या टकुर्‍यात या गोष्टी शिरायच्या नाहीत. तो आपलं बैलांना भ्यायचा - आणि त्याच्या मालकांनाही. कारण हे बारबापे बैल (मी गायवाड्यात ऐकलेली ही त्याचीच शिवी) मध्येच शिवळावर पडायचे - एक बैल एका बाजूला ओढायचा दुसरा दुसर्‍या बाजूला! मध्येच गंगा ओलांडताना एखादा बैल जी पाण्यात फतकल मारून बसायचा की बास - दहा कोरडे ओढले तरी भरल्या गंगेतून जागचा उठायचा नाही. गंगेचं पाणी गाडीत शिरायचं आणि काका सरदारला शिव्या घालू लागायचे. अशावेळी गफर्‍याच (भाऊंनी नाहीतर तात्यांनी गफूरला बहाल केलेलं हे खास संबोधन) पाहिजे.
तर दुसर्‍या दिवशी गफूर गाडी-बैल घेऊन वाड्यासमोर हजर व्हायचा. नुसत्या रिकाम्या बैलगाडीत खाली कडब्याच्या पेंड्या टाकलेल्या असायच्या. मग त्यावर गादी. गाडीला छत वगैरे फक्त घरातलं महिलामंडळ सोबत येणार असेल तरच - एरव्ही नाही. गफूरने मस्त गाडीची चाके जिथे जोडलेली असतात तिथल्या आखाला लांब तारेने वंगण चोपडून घेतलेले असायचे. तो काळ्याकुट्ट वंगणाचा मोठ्या पोकळ वेळू (बांबू) पासून बनवलेला नळा गाडीच्या साट्यालाच हमेशा अडकवून ठेवलेला असे. बाबुकाका, मी, राजूकाका, योगूकाका, झालंच तर गाडीत येण्यासाठी रडारड करून आमची नमी गाडीत चढायचे. मी आणि नमी आधी गफूरच्या शेजारची जागा धरायचो. कारण तिथून समोर बसून पाय खाली सोडता यायचे आणि गफूरकडून बैलगाडीचा कासराही हातात घ्यायला मिळायचा. बाकीचे सगळे बाजारस्त्यातल्या मारूतीच्या देवळापासून बसायचे.
भोईवाड्याकडून खंडोबाकडे अशी अर्धी नगरप्रदक्षिणा घालत आमची गाडी सरईच्या ओढ्यात एकदाची शिरायची - गुंजाला निघाल्याचा खरा फील सरईच्या ओढ्यातून सुरू व्हायचा. कुठेतरी लुप्त की गुप्त झालेली शरयू नदी आमच्या गावच्या उशाशी उगम पावली असे समजले जात असे  - तिचे गावठी नाव सरई! ती पुढे गोदावरीला जाऊन मिळते. तिच्या त्या भल्यामोठ्या ओढ्यातल्या चिखलातून चाकं फसवीत, कधी या बाजूला तर कधी त्या बाजूला कंबरेपर्यंत कलत गाडीबैल आणि आमची जत्रा पुढे सरकायची. ओढ्याच्या दोन्ही बाजूंना उंचच उंच बाभळी. त्यांना लटकलेली आग्या मोहोळं. चित्रविचित्र पक्ष्यांचे आवाज. मध्येच समोरून येणार्‍या दुसर्‍या बैलगाड्यांना आमची गाडी कुठंतरी काट्याकुपाट्यात घालून साईड देणे वगैरे प्रकारात गफूर निष्णात. होता होता इद्दुस्वामीचा मळा यायचा. इथं पाण्याचा एक मोठ्ठा पाईप आणि एक हौद रस्त्याच्या कडेला बांधलेला असे. इथं बैलगाडी थोडा दम खात असे. बैलांना पाणी दाखवले जाई. आम्ही सगळे खाली उतरून पाय मोकळे करीत. तेवढ्यात नमी नाहीतर मी ओरडे -
"ओ काका, आपले काळ्या-लाल्यापण आलेच आपल्यासोबत!"
काळ्या लाल्या या आमच्या कुत्र्यांना कुणीही न बोलावता ते गाडीमागं गुंजापर्यंत येत - दुसर्‍या दिवशी पुन्हा बैलगाडीसोबत परत.
"दत्तदर्शनला जायाचं जायाचं जायाचं‌ऽऽऽ आनंद पोटात माझ्या माईनाऽऽ माईना" त्या कुत्र्यांकडं बघत योगू काका गाणं म्हणे.
बाबूकाका योगूकाकाला छेडत-
"योगानंद महाराज - कुठं ऐकलंत हे गाणं?"
"अहो ती नाही का मी कॅसेट आणलीय नवीन - तिच्यात आहे" योगूकाका.
"आंऽऽ योगूमालक हे गानं इतक्यांदा म्हन्तात की मलाबी पाट झालंय आता" गफूरही मध्येच त्यांच्या बोलण्यात सहभागी होई.
गफूर पुन्हा मग गाडी जुपून त्याच्या भाषेत बैलांशी संवाद साधू लागे -
"व्वा रे बईल!!" असं म्हणून शेपटी पिरगाळी.
मग पुन्हा एकदा सुरूमगावच्या ओढ्यात गाडी शिरे. तिथे थोडे गचके-आदळे खाऊन, त्या गावच्या मारूतीला वेढा घालून आमची बैलगाडी एकदाची गंगेत शिरे. गंगा ओलांडली की आलंच गुंज! तापलेल्या वाळूत बैलगाडीची चाकं शिरली की सर्रर्रर्रर्र आवाज होई आणि वाळू उडे. तेवढ्यात गंगेच्या वरच्या बाजूला दिसणार्‍या निशाणाच्या दिशेनं सगळ्यांचे हात जोडले जात. तिथे गुरूमहाराजांच्या समाधीचे मंदीर उन्हात चमकताना दिसे. बाबुकाका, राजूकाका गाडीच्या खाली उतरत. आणि गंगेच्या पाण्यात गाडी शिरली, की एक बैल त्याच्या नेहमीच्या शिरस्त्याप्रमाणं पाण्यात फतकल मारून बसे! गफूर सरळ पाण्यात उतरून बैलाची शेपूट हातात घेऊन तिला कडकडून चावा घेई - तोपर्यंत कासरा योगूमालकांनी धरलेला असे. शेपूट चावले की दण्णकन बैल उठून चालायला लागे.

मग पुन्हा गाडी सोडा. वडीलधारे लोक कृष्णा आत्याकडं जात. ही बाबुकाकांची बहिण. आमची आज्जीच. हे तिचंही गाव होतंच. गफूर शिवळा-जोती, कासरा आत्याच्या घरी ठेऊन बाहेर फिरायला निघून जाई. नमी, मी थेट मंदिरासमोरच्या वड-लिंबाच्या बनाकडे धूम ठोकत असू. कारण तिथे गुंज संस्थानचा खराखुरा, अगडबंब हत्ती बांधलेला असे. बारा वाजत आलेले असत आणि त्या हत्तीला झुल चढवून, घागरमाळांनी मढवून वर अंबारी ठेवण्याचे काम पाहायला खूप मजा येई. हाच हत्ती दत्ताची आरती चालू असताना थोड्यावेळानं उंचावर असलेल्या मंदीराच्या उंबर्‍याशी आणला जाई. उंचच उंच पायर्‍या. मंदिराचे टोलेजंग बांधकाम. संगमरवराचा भलामोठा सभामंडप आणि गुरूवारच्या आरतीला जमलेली भरगच्च गर्दी. एका कोपर्‍यात वाजणारा सनई-चौघडा. नमीची आणि माझी जागा सनई-चौघड्यावाल्या बाबांच्या शेजारी. कारण ती पण एक मजा असे. आरतीच्या गूढ, गंभीर ताला सुरात हत्तीच्यापण किंकाळ्या मिसळून जात.
मग ती भलीमोठी आरती ठरलेल्या ठिकाणी ठेऊन दिली जाई आणि लोक रांगेने आरती घेत. ती रांग तशीच पुढे पाकशाळेकडे सरकत असे. अगडबंब देहाच्या ब्राम्हणांच्या पंगती लागत आणि तशाच उघड्याबंब, गलेलठ्ठ देहाचे, छाती-पोटावर भरघोस केस, जानवी वागवणारे सेवेकरी पत्रावळी वाढायला घेत. चविष्ट अन्न. मंदिराच्या विहीरीचे पाणी मात्र खारे असे. सदा सर्वदा योग तुझा घडावा, गुरूदेव दत्त दत्त दत, समर्थ सदगुरू योगानंद महाराज की जय, परमपूज्य चिंतामणी महाराज की जय! अस जयघोष झाली की चित्रावती घालून पंगत अन्नग्रहण सुरू करीत असे. मध्येच पंगतीच्या एका कोपर्‍यातून नुकतीच मुंज झालेल्या श्रीपाद नाहीतर अवधूतचा श्लोकाचा बारीक आवाज उठत असे -

सोडी सावळी सानुताप सबळे ऽऽऽ सत्सेवी संतुष्टलाऽऽऽऽ  
साधी साधन साष्टांग निगुती ऽऽऽऽऽऽ योगे तपे कष्टलाऽऽऽऽऽ
कर्मोपासक ज्ञानसूर्य गमतो वैराग्य द्विमर्धूनीऽऽऽऽऽऽ
श्रीमद्सद्गुरू पादपद्मह्र्दयी ऽऽऽऽ सिध्दाग्र चिंतामणीऽऽऽ

मग पुन्हा एकदा जयजयकार होई. एखादा तयारीचा ब्राम्हण खास ठेवणीतला श्लोक काढी -

सासु कस्पट सासरा तृणजसाऽऽऽ भ्रतार दासापरिऽऽऽ
ऐशी कन्या ज्या नरासी मिळतसे त्याने भजावा हरिऽऽऽ

सर्वांना यथेच्छ अन्नदान करण्यासाठी वाढपी ब्राम्हणांची नुसतील धावपळ सुरू असे. श्लोकांच्या अशा जुगलबंदीत, हास्यविनोदात प्रसादग्रहण होई आणि लांब पाट काढलेल्या विहीरीवर हात वगैरे धुवून लोक सभामंडप, मंदिराचे आवार, खालचे झाडांचे बन इत्यादी ठिकाणी पांगत.
नमी आणि माझं आणखी एक आकर्षण पाहायचं राहिलेलं असे - संस्थानची भलीमोठी, उंचच्या उंच अ‍ॅम्बासॅडर कार, तसलाच मोठठा ट्रॅक्टर. त्या कारला झटायचे नाही. कारण ती चिंतामणी महाराजांची कार असे. तिला हार, गंध वगैरे लावलेले असे. लोक कारलाही नमस्कार करीत. आम्हीही हात जोडून घेत असू; पण त्या कारजवळून लवकर हलत नसू.

मग पुन्हा एकदा कृष्णा आत्याकडे एक चक्कर. तिथं गेलं की तपकीर नाकात घालत बसलेले उत्तमकाका आधी मला पकडत आणि दर आठवड्याला विचारलेले तेच प्रश्न पुन्हा एकदा विचारून उगाच भंडावून सोडत-
"काय रे, कितवीला आहेस यंदा? किती टक्के पडले गेल्यावर्षी?"
"सहावीला आहे. गेल्यावर्षी पासष्ट टक्के पडले."
"आत्ता दुपारी तुच भोंगळ्यानं गंगात पोहत होता की नाही? मी पाहिलंय तुला. सांगू का बाबूकाकाला?"
"मी कुठं पोहोत होतो हो? मी न नमी हत्ती पाहायला गेलो होतो"
"अस्सं काय बेट्या - तु इथं आलास की नेहमी भोंगळ्यानं गंगात पोहोताना पाहातो मी.. खोटं बोलू नको"
मी त्यांच्या तावडीतून सुटुन दुसरीकडे पळत असे. मग अशीच दुपारच्या चहाची वेळ. मोठ्यांच्या गप्पा उगाच कान देऊन ऐकणे, तिथल्या पोरासोरांच्या खोड्या काढणे.
नमीचे ए पोरा तुझ्या नाकात दोरा वगैरे गाणे सुरू होत असे.
आणि रात्री दहा वाजता पंचपदी!
मंदिराच्या लाऊडस्पीकर मधून नोम-तोम-नोम-तोम-राम-राम-तुक्काराम-राम-राम-तुक्काराम-राम-राम-तुक्काराम ऐकू येऊ लागले की सर्वजण लगबगीनं मंदिराकडे पळत.
पंचपदीची सुरूवात रंगावधूत महाराजांच्या गुजराती भाषेतल्या दत्तबावनीनं होत असे -

जय योगीश्वर दत्तदयाळ, तुच एक जगमां प्रतिपाळ...
अत्र्यनुसूया करि निमित्त, प्रगट्यो जगकारण निश्चित
ब्रम्हा हरिहरनो अवतार, शरणागतनो तारणहार
अंतर्यामी सदचित्सुख, बहार सद्गुरू द्विभूज सुमुख
झोळी अन्नपूर्णा करमाह्य, शांती कमंडल कर सोहाय
क्वायं चतुर्भुज षडभुजसार, अनंत बाहु तु निर्धार
आव्यो शरणे बाळ अजाण, ऊठ दिगंबर चाल्या प्राण

अशीच सुंदर सुंदर पदे पेटी, तबला आणि सुरेल आवाजात म्हटली जात, दत्तगुरूंची पालखी सजवलेली असे. काही-काही पदं ऐकताना-म्हणताना खूप भरून येई. खाली दिलेले पद दत्तगुरूंनी स्वत: त्या कविच्या स्वप्नात जाऊन रचून घेतले आहे असे बोलले जाते. एक नंबरचे कवित्व आणि वर पुन्हा त्या पट्टीच्या गायक ब्राम्हणाचा आवाज एवढा भावार्थ असे की अनेकांच्या डोळ्यांतून अश्रु टपकत-

हा परमसनातन विश्वभरूनी उरलाऽऽऽ भरूनी उरला
गुरू दत्तराज ऋषिकुळात अवतरला
स्मित रम्यवदन काषाय वसन धारी
पियुषयुक्त करी रत्नजडीत झारी
निज भक्त कारणेऽऽऽऽ दंड त्रिशुळ धरिला

बांधीला टोप मुरडून जटा मुकुटीऽऽऽऽ मुकुटी
घातली गुरूने वनमाला कंठी ऽऽऽऽ कंठीऽऽऽ
करिघृतडमरूतुनी उपजति ज्ञान कला
मृगचर्म पांघरे माला कमंडलू हाती, कमंडलू हाती ऽऽऽ
श्रुति श्वानरूप होऊनी पुढे पळती
भूधेनू कली भये चाटीत चरणाला
करिस्वजन उपाधि भस्मलेप अंगा ऽऽऽ
झोळीत भरीत तज्जजन्ममरण पिंगा ऽऽ
नारायण हृदयी रंग भरूनी गेलाऽऽऽ भरूनी गेलाऽऽऽ
गुरू दत्तराज ऋषिकुळात अवतरला

त्या संगमरवरी सभामंडपात टाकलेल्या लांबरूंद सतरंजीवर आम्हाला कधी डोळा लागत असे ते कळत नसे. पुढची सगळी पंचपदी, पदे तो हत्ती, ती अ‍ॅम्बासॅडर कार, तो मोठ्ठा घाट, त्या पंगती श्लोक यांच्या मनात भिरभिरणार्‍या प्रतिमा, आवाज, स्वप्ने यांच्या रूपानं मनासमोर गोलगोल फिरत आणि झोपेच्या गुडूप्प काळोखात नाहीशी होत. झोपेतच आरती घेणे, घरी येणे, पुन्हा झोपणे.
दुसर्‍या दिवशी सकाळी आमची बैलगाडी गंगा ओलांडून गावाकडे परत निघाली की बाबुकाका सांगत -
"अरे काय पप्या, झोपलास रात्री मध्येच पंचपदी चालु असताना, किती मजा आली बघ नंतर....."

गुंजग्रामीचे ते दिवस फार मजेत जात.

मॅड

दिवाळीची धामधूम. लोक गल्लीत फटाके, फुलबाज्या वाजवत आहेत. बहिणी भावाला ओवाळत आहेत,  उत्सवी वातावरण! जीव कसा हरखून जातो ना?? माझाही जात होता.  पण काल-पर्वाचे अ‍ॅटमबॉम्ब तसेच पडलेले असूनही मला ते वाजवावे वाटेनात. उगाच फालतू आवाज कशाला काढायचे. नुकताच गाडीवर दीड-दोनशे किलोमीटर जाऊन आलो होतो. त्यामुळे आपल्यालाही शरीर आहे हे जाणवत होते. आ:!!!! मॉम~!!!! अर्धाकप चहा दे बरं ! खिडकीतून गल्लीतला फटाक्यांचा नजारा पहात-पहात आपसूकच मातोश्रींना ऑर्डर गेली. तेवढ्यात बाहेर वेगळेच आवाज होऊ लागले होते.
धाड्ड...धाड्ड.. फड्ड्ड...फड्ड्द..
काय आहे म्हणून बघायला बाहेर पडलो. गल्लीतील सगळ्यांची दारं फडाफड बंद झाली होती; आणि खिडक्यांच्या गजांना तोंड लाऊन लोक गल्लीत डोकावत होते.
एऽऽऽऽ पोलीसांना फोन लावा रे! सगळ्या मूडचा सत्त्यानाश साला.
"ओ कुलकर्णी, आत जा.. मरायचं आहे का?" खिडकीतून कुणीतरी ओरडले.
माझ्याएवढाच एक मुलगा होता. हातात एक लांबसर फरशी घेऊन तो कुणाच्यातरी दारावर जोरजोरात मारत होता. आयला ! काय झालंय ते त्याला विचारावं म्हणून त्याच्या दिशेने गेलो. दारावर फरशी मारमारून त्यानं दारावरची नक्षी पार उखडून टाकली होती. त्याच्या अंगात संचारलेल्या त्या अद्भुत शक्तीनिशी तो दारावर फटके देत होता. ते फटके मारताना त्याला बाकी जगाची काहीच तमा नव्हती. व्हाट ए ब्युटीफूल व्हायोलन्स ! पण कशाचं काय, ते वाक्य मनात चमकून विझले नसेल तेवढ्याच एका क्षणभरात माझ्या दिशेनं असलेली त्याची पाठ वळली आणि डोळे माझ्यावर रोखले.
"व्हीफ्ह्ह्हऽऽऽऽ व्हीफ्ह्.... जवळ येऊ नको.. दगड डोक्यात घालील हांऽ.."
त्याच्या नाकपुड्यांतून प्रचंड शक्तीने आतबाहेर होत असणारा श्वास आणि त्याचा तो भयानक पवित्रा पाहुन मला काहीच सुचलं नाही आणि "एऽऽ‌ऽ मारू नको.. मारू नको‌ऽऽऽ" एवढेच शब्द तोंडातून बाहेर पडून मी परत घराकडे पळालो आणि दारात उभा राहून पुढे काय होतंय ते पाहू लागलो.
"घरात हो रे गाढवा!~! त्याचं डोकं फिरलंय, जवळ जाऊ नको त्याच्या, दार लाऊन घे पटकन!" हातात कप घेऊन आलेली आई ओरडली.
"थांब गं तुऽ.. पाहु दे मला.."
तो पुन्हा एकदा त्या दारावर दगडाचे फटके देत होता. त्या दाराच्या आतले लोक लिहून दाखवता येणार नाही अशा भेदरलेल्या आवाजात मोठमोठ्यानं ओरड्त होते. दार कोयंड्याच्या एकाच खिळ्यावर तटून राहिले होते आणि दगडाचे फटके बसताच "दाण्ण!! दाण्ण!!" असे आवाज निघत होते. तेवढ्यात कुणीतरी बहाद्दर एका लांबक्या फरशीचा तुकडा हातात घेऊन त्या पोराच्या दिशेनं धावला.
"दगड खाली टाक साल्या‍ऽऽऽ दगड खाली टाक म्हणतो ना‌‍ऽऽऽ..." फरशी त्या पोरावर उगारत तो धमकवू लागला.
"तुम्हाला काय करायचंय?? जा तुम्ही...जाऽऽ"
एवढ्यात आणखी चार-पाच जण घराबाहेर पडले आणि त्या सगळ्यांनी त्या पोराभोवती कोंडाळे केले. मी पण त्यात घुसलो. आरडाओरड्यात कुणीतरी त्याच्या हातातली फरशी खेचून दूर फेकली आणि मग ते चारपाच जण त्याला धरून बुकलू लागले.
"मॅड झालंय सालंऽऽ आईचा जीव घेत होतं स्वत:च्या‌ऽऽऽ ठोका साल्याला... ए शैलेश, दोरी आणऽऽ.. दोरी आण म्हणतो ना‍ऽऽऽ "
"तुम्हाला काय करायचंय??.. मी तुम्हाला काही करतोय का?"
"साल्या इथं आमची लेकरं खेळत होती..डोक्यात फरशी घातली असतीस म्हणजे.." या माणसानं फटाफट त्याच्या थोबाडीत लगावल्या.
"पैशे देतो ना मी तुम्हाला... देऊन टाकतो तुमचे पाच हजार रूपये‌ऽऽ"
"बांधा रे आधी त्याला.."
"हो‍ऽऽ होऽऽऽ आधी त्याला बांधून टाका.. मरायचं कुणी च्यायला.."
"मी काही करीत नाही कुणाला.. तुमी जा इथून.. मी आत जाऊन बसतो.."
"पोलीसला फोन लावा‌‍ऽऽ याचा काही भरवसा नाही‍ऽऽ.. तोपर्यंत बांधून टाका आधी याला "
बांधाण्याचे नाव ऐकताच त्याच्या भोवती जमलेल्या कोंड्याळ्याला धक्का देत, त्याला धरू पाहाणार्‍या लोकांच्या हातांत नख खूपसून रक्त काढीत तो कोंडाळ्यातून बाहेर पडला आणि शेजारीच असलेल्या त्याच्या दोन खोल्यांत पळाला. लटलट उडणारे माझे काळीज आता नॉर्मल झाले होते आणि आता मलाही धैर्य आले होते. त्याच्या खोलीच्या बंद होत असलेल्या दारावर मी धडक दिली आणि आत घुसलो.
"बाहेर हो‍ऽऽ बाहेर हो म्हणतो ना साल्या.. बाहेर निघ आधी.."
"तु जा उगं इथून.. पहार घालीन डोक्यात तुझ्या.." त्याच्या ओठातून आलेलं रक्त मनगटानं पुशीत तो म्हणाला.
"हे बघ.. एकटा आत बसू नकोस.. बाहेर चल..माझ्याघरी चल... "
"जा त्याला घेऊन तुमच्या घरी च्यायची पिडा.."
"हा कुलकर्णी पण मॅड्च आहे..त्याला कशाला घरी घेऊन जातो रे.. आधी त्याला बांधा आणि इथंच पडू द्या पोलीस येईपर्यंत.."
"ओ मालक, पंधरा मिनीटात तुमची दोरी सोडील तो.. आणि हा उद्या फॅनला लटकलेला दिसला ना मग विचारीन तुम्हा सगळ्यांना मी.." मी पण आता चेकाळलो होतो.
आता लोक हादरले. त्याला बाहेर घ्या, बाहेर घ्या म्हणू लागले आणि त्याला सगळ्यांनी बाहेर काढायला सुरूवात केली.
शेवटी त्याच्या घरासमोरच्या फ्लोअरींगवर तो जाऊन बसला आणि दोन पांयात डोके लपवून ढसाढसा रडू लागला.
"रडतंय कसं आता, दारूफिरू पिऊन आलंय का बघा..." माझ्या शेजारीच उभे असलेले कुणीतरी ओरडले. जरा जवळ गेलो तर याच महाशयांच्या तोंडातून दारूचा बेक्कार वास येत होता.
"तुम्ही जा इथून.. मी काही करीत नाही कोणाला, पैशे देऊन टाकतो मीऽऽ "
"स्वत:च्या आईचा जीव घेत होतास साल्या‍ऽऽ तु काय पैसे देणार रेऽऽ दार मोडलंस माझं.. " हे त्याचे घरमालक होते.
"देतो ना तुम्हाला पाच हजार रूपये‍ऽऽ " रडतारडता तो म्हणाला.
गर्दीतल्या टग्यांनी अर्वाच्य शिव्या देत त्याच्यावर आणखी एकदा हात मोकळा करून घेतला. तोपर्यंत कुणीतरी दोरीपण घेऊन आले होते.
"असं करा, त्याला बांधाच. नको उगं पीडा मोकळी." आसाराम बापू स्टाईल दाढीमिशा असलेला एक म्हातारा म्हणाला.

पुन्हा एकदा जबरदस्तीने त्याला त्याच्या घरात नेण्यात आलं आणि कॉटवर आडवा झोपवून हात, पाय पक्की बांधण्यात आले.
"बघून घेतो एकएकाला.. बघुन घेतो.."
"मॅड झालंयऽऽ बार्‍हाळेकडं न्या त्याला"
"कोण नेईल बॉ‌ऽऽ गळाफिळा दाबायचं रस्त्यात आपलाच"
"पडू द्या त्याला इथंच.. "

मग गर्दी काय झालं होतं कशामुळं झालं होतं वगैरे चर्चा करण्यात गुंतली. काही लोक उगाच मधूनमधून त्या खोलीत चकरा मारू लागले.
मला मात्र नेमकं कुणाचं डोकं सरकलंय ते कळेना.  नुसता मतांचा हलकल्लोळ माजला होता. डोकं दुखू लागलं.
घरी परत आलो. कॉम्पुटरसमोर ठेवलेल्या चहावर आता साय आली होती.  

बुरा ना मानो दिवाली है!!

उगाच आपापल्या नादात जगत असणार्‍या लोकांना, लहान-सहान लेकरांना भडडाम्म!!! असा आवाज करून दचकवणं वाईटच! भलेही मग तुम्ही लक्ष्मीपूजन करीत असाल की दिवाळीत फटाक्यात हजारो रूपये जाळून स्वत:चा माज दाखवत असाल. पर ये नहीं हो सकता मेरी जान! लोक जसं वागतात तसंच आपणही वागलं पाहिजे. पागल म्हणतील ना नाहीतर लोक.  अख्खं शहर फटाक्यांच्या धुराने न्हाऊन निघत असताना इथे कुणाला शुध्द आहे? दिवाळी आहे ना.. बजाव फटाकाऽऽऽ अ‍ॅटम बॉम्ब लावा‌‍ऽऽऽ पाच-पाच हजारांच्या लडी लावाऽऽऽ लोकांच्या कानाच्या पडदे फुटले तर फुटले!

सहा सव्वा सहाची वेळ. छाट्छूट फटाक्यांचे आवाज गल्लीत सुरू झाले होते. त्यांचा काही त्रास होत नाही. पण कामात मन गुंतलं असताना, कशात तरी तंद्री लागलेली असताना मध्येच मोठ्ठा धड्डाम्म्म!! असा आवाज झाला तर कोण चिडणार नाही?? मी पण चिडलो होतो. एकतर समोरा-समोर दारं. तीस-चाळीस फूटांचं अंतर. शेजारी त्याच्या घराबाहेर फटाके, अ‍ॅटम बॉम्ब वाजवणार म्हणजे रस्त्याच्या मधोमध माझ्या घरापासून बारा पंधरा फूटांवर ! माय गॉड! घरात लहान बाळं आहेत - दिवाळी म्हणजे काय त्यांना अजून माहितही नाही. ती बिचारी इवले-इवले हात गाला-खांद्यांशी घेऊन झोपलेली असतात... इकडेतिकडे टुकूटूकू पाहात असतात...मध्येच भड्डाम्म्म!!!! आवाज  झाला की फूटभर उंच उडून केकाटायला लागतात ना ती? पर दिवाली है!! चालायचंच!

पण अ‍ॅटम बॉम्ब फारच जोरात वाजत होते. घरातही ठिणग्या उडून येत होत्या. 

शेवटी उठलोच.

"ए‌‍ऽऽऽ ये बम वगैरा अपने घर में बजाओ..हम भी दिवाली मना रहे है.. कहांसे लाये ये बम?? धमाके से घर चौंक रहा है..."

समोरचे शेजारी हिंदी भाषक होते. काय झाले माहीत नाही पण आवाज तेवढ्यापुरता थांबला. मला हायसं वाटलं. आणि वाईटही. सणासुदीच्या दिवशी काय आरडा-ओरडा करायचा? पण तेच चांगलं झालं. ताव मारून ओरडल्याशिवाय, अर्वाच्य बोलल्याशिवाय सालं कुणी ऐकतंच नाही. तास अर्धा-तास किरकोळ आवाजांत, म्हणजे तुलनेने शांततेत गेला. पण पुन्हा तेच! अ‍ॅटम बॉम्बच्या धडाक्यानं भिंतीवरचं घड्याळ खाली पडलं. पुन्हा उठलो.

"मै लास्ट बार बोल रहा हूं... इतनी बडी आवाज के पटाखें मत बजाओ.. वर्ना मै पुलिस को बुलाऊंगा.."

आता ती माणसं पण चिडली असावीत. ती पण जोरात आली.

"क्या बात कर रहे है साहब, अभी तो लक्ष्मीपूजा भी नहीं हुयी है.. फिर देखना आप कितनी आवाजें होंगी.. दिवाली है इसलिये बजा रहे है.. बुलाओ पुलिस को.. देखेंगे हम भी.."

"दिवाली सभी के लिये है, हम भी मना रहें है.. पटाखें बजाकर लोगों के घर गिराना चाहते हो या लोगों को गूंगा करना चाहते हो?"

त्याने उत्तर दिले नाही. पूर्वीपेक्षा जास्त मोठे आवाज होऊ लागले. शेवटी मोबाईलवरून "नियंत्रण कक्ष" नावाच्या पोलिसी खात्याला फोन लावला. हा नंबर असणं एक बरं असतं. हे लोक फार काही करीत नाहीत. पण रस्त्यात फार पोलीस तैनात दिसले, रस्त्यांवरची गर्दी अचानक खूप कमी झाली की - लाव नियंत्रण कक्षाला फोन - ते माहीती तरी देतात काय झालंय त्याची. म्हणजे आज मुख्यमंत्री शहरात येणार आहेत किंवा अमुक मशीदीवर रंग पडल्यानं शहरात वातावरण तंग आहे वगैरे वगैरे. तशीच त्यांनी आताही दिली -

"जै हिंद, नियंत्रन कक्षातून कॉन्स्टेबल वाघमारे बोलतोय, ब्वाला.."

"जय हिंद, साहेब आमचे शेजारी घर पडेल एवढे मोठे फटाके वाजवत आहेत.. सांगितलं तरी ऐकत नाहीत..पोलिसांनाही बोलावलं तरी काहीऽऽऽ"

"कोंच्या कॉलिनीत र्‍हाता तुमी?"

" **** कॉलनी"

"मंग ***** वाडी ठाण्याला ********* नंबरावर फोन लावा"

" बरं लावतो. जय हिंद."

त्या ठाण्यात फोन लावयचा मूड होईना. फोनमधूनच फौजदार आणि मंडळी फोडत असलेल्या फटाक्यांचे आवाज ऐकू यायचे! दिवाली है ना!

चला म्हटले बाहेर थोडे बाहेर फिरून येऊ. च्यायला नसत्या उचापती करून डोकं फिरलंय.

बाहेर फिरायला गेलो तर नाक्यावरच फटाक्यांचे स्टॉल्स लागलेले~! गर्दी ! यॅंव!! आयडीया!

तिथं जाऊन सगळ्यात मोठ्ठ्या सुतळी बॉम्बचे बॉक्स घेतले. सहा. पॅण्टीला सहाच खिसे होते. सहा खिश्यात बॉम्बचे सहा बॉक्स! च्यायला मानवी बॉम्बच झालो ना मी. पट्कन घर गाठलेलं बरं. एक ठिणगी पडायची खिशात आणि अंगाच्या चिंध्या !

सहज फिरून आलोय अशा प्रकारे घरी आलो आणि पटकन रूमच दार बंद करून सगळे खिसे फरशीवर रिकामे केले. पाच-पाच बॉम्बच्या वाती एकत्र जोडल्या आणि अ‍ॅटम बॉम्बचीच लड तयार केली. मादर**द!! दिवाली है क्या! मै भी मनाता अब दिवाली. शेजार्‍यांचा दारूगोळा संपला होता वाटतं. समोर कुणी नव्हतं.  

घरासमोरच्या रस्त्याच्या अगदी मधोमध तो पाच सुतळी बॉम्बचा गड्डा नेऊन ठेवला. आणि काय इकडं-तिकडं पाहून पेटवला.

भड्डाम्म्म्म!!!!

आसपासच्या घरांच्या काचा खाली. लोक बाहेर. आरडा-ओरडा. 

"क्या लगाया था?? क्या था??"

"लांब जाऊन वाजवा ना राव! काचा फुटल्या ना! म्हतारी उडाली ना आमची जाग्यावरल्या जाग्यावर "

"तेच सांगत होतो साहेब मगाच पासून.. पण कुणी ऐकायलाच तयार नाही.. बुरा ना मानो दिवाली है!"

सर्व ब्लॉग वाचकांना दिवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा!!!!

अफेअर विथ मुंबई

चोवीस तारखेला गावात सरपंचपदाच्या निवडणुका होत्या. लहानपणी शाळेत असताना व्याकरण शिकवण्याच्या नावाखाली लहान-लहान पोट्ट्यांना यथेच्छ तिंबून काढणार्‍या मास्तरांना गावचा सरपंच व्हायचा किडा आला होता. मी त्यांचा कधीकाळचा विद्यार्थी आता त्यांचा मतदार झालो होतो. त्यानुसार त्यांचा फोन आलाच -
"बघ रे, मी पासष्ट वर्षांचा झालो आहे, सरपंच व्हायला उभा राहिलोय. चोवीस तारखेला नक्की ये. तिकीटाचे पैसे उद्यापर्यंत तुझ्याकडे येतील.."
"नक्की येतो सर, पैशांची काही गरज नाही. बरेच दिवस झाले मी पण गावाकडे आलो नाही. गेल्या निवडणुकीला आलो होतो. नक्की येतो."
"बर, बर... आल्यावर बोलूच"
मी गावाकडे सहसा जात नाही. जवळच्या मित्राचे लग्न असले, जवळचे कुणी आटोपले तरच गावाची भेट. गावचे लोक इथे येत असतात तेव्हा सगळ्यांच्या भेटी होतातच. पण आता मी गावाकडे जाऊन पाच वर्षे उलटली होती. आणि अख्खा पावसाळाभर कुठे बाहेर पडलो नव्हतो. लहानपणी माझ्यासोबतच गावातून जाणार्‍या गंगेत पोहलेल्या आणि आता टेक्नीशियन झालेल्या गांडदोस्ताला गाडी घेऊन गावाकडे जाण्यासाठी पटवले. दोन अडीचशे कि.मी. म्हणजे गाडीवर चार-साडेचार तासांचा प्रवास. म्हणून सूर्योदयापूर्वीच निघालो.

सकाळच्या वेळी सुटणारा गार वारा अंगाला झोंबू लागला होता. काही किलोमीटर मागे पडल्यावर रस्त्यात गगनराज सामोरे आले.

चार तासातच गावात पोहोचलो असतो पण मध्येच गावापासून तास-दीड तासाच्या अंतरावर राहाणार्‍या मित्राकडे थांबलो. हाही धंद्याने मास्तरच. शिवाय सोबत आलेल्या मित्राचा मामेभाऊ. स्वभावाने अतिचिकित्सक. सध्या त्याने घेतलेल्या नव्या प्लॉटवर घर बांधत होता. ते ही पाहायचे होते म्हणून त्याच्याकडे जाणे ड्यू होते. यानं आजच नेमकी अर्थविषक मार्गदर्शनाची कसलीतरी बैठक आयोजीत केली होती. आम्ही आयतेच त्याच्याकडे जाऊन पोचल्याने त्या मार्गदर्शन करणार्‍याच्या तोंडी देण्यासाठी दोन बकरे त्याला आयतेच मिळाले होते. खरं म्हणजे आम्ही त्याच्याकडं गेलो होतो ते त्यालाही गावाकडे सोबत घेऊन जायला. पण आता आलाच आहात तर तासाभरात ही बैठक आटोपून घेऊ आणि गावाकडे निघू म्हणाला. बैठका, सेमिनार्स, चर्चासत्रे, मार्गदर्शन वगैरे प्रकारांचा मला भारी राग येतो. म्हणून त्या मित्राला सरळ आम्ही थांबणार नाही असे सांगितले. पण ऐकेचना.  तो मार्गदर्शनवाला पण औरंगाबादहूनच रेल्वेने येणार होता. त्याला घ्यायला जावे लागणारच होते. गेलो. स्टेशनवर जाऊन उकडलेले चणे, भजे आणि समोस्यांचा नाष्टा हाणला. शेवटी हो-नाही करीत थांबवेच लागले.

नियोजीत वेळी सुरू झालेली पंधरा-वीस लोकांची, तासभरच होणार असलेली ती बैठक भली लांबली. दोन तास उलटले. सोबतचा गाडीवाला मित्र चूळबुळ करू लागला. मलाही ताण झाला होता. तीन तास गाडीवर बसून-बसून हाडे दुखू लागली होती आणि वर त्या मार्गदर्शनवाल्याची बडबड. शेवटी दोघेही त्या बैठकीतून उठुन बाहेर पडलो आणि गाडीला कीक मारली. दीड वाजत आला होता. मतदान केंद्रावर जाऊन निवडणुकीवाल्या मास्तरांचा उध्दार करायचा आणि सगळ्यांच्या भेटी घ्यायच्या, बोलायचे, गावच्या गंगेत पोहायचे आणि परत निघायचे असा कार्यक्रम ठरला होता. तो तसाच पार पडला.  सगळे भेटलो. बसलो. बोललो. मतदानही करून आलो. तो बैठकवाला मित्रही आता गावात येऊन पोचला होता. मग सगळ्या मित्रांचा अड्डा जमला. चेष्टा-मस्करी, उणीदुणी, शिव्या यांना उत आला. सहा वाजत आले होते.
आमच्या गावाहुन वाहात जाणार्‍या गोदावरीमध्ये पेशवेकालीन गणपती मंदीर आहे. त्यात मला काही इंट्रेस्ट नव्हता. पण समोरच वाहाणार्‍या गंगेत पोहून आता बरीच वर्षे उलटली होती. मग मंदीराकडेच पोहायला जायचे ठरले. मस्त अर्धा-एक तास पाण्यात उड्या मारल्या, पोहलो आणि परत घराकडे निघालो. आता परत फिरायचे वेध लागले होते. चहापाणी आटोपून गाडीवर टांग मारली. मध्ये रात्री त्या बैठकवाल्या मित्राकडे अंग टाकायचे आणि सकाळी लवकर उठून परतीचे प्रयाण करायचे आणि तीन-साडेतीन तासांत औरंगाबाद गाठायचे ठरले.
सगळे सोबतच निघालो आणि रात्री मुक्कामी येऊन पोहोचलो. अंग ठणकू लागले होते. सोबतच्या मित्राचे तर जास्तच ठणकू लागले होते आणि मॅक्डोनल्ड नं.१ पोटात गेल्याशिवाय ते राहाणार नव्हते. आमचा मास्तर दोस्त आसाराम बापूचा चेला.  पिणार तर नाहीच, पण पिणार्‍यांना पाजवणारही नाही अशी त्याची प्रतिज्ञा. ती त्यानं आमच्या समोर पुन्हा एकदा म्हणून दाखवली. शाकाहारात काय हवे ते, हव्या त्या हॉटेलमध्ये खाऊ म्हणून बसला.
त्याचे बौध्दीक घ्यायची खुमखुमी मला आली. पिणार नाही हे ठीक आहे, पण पाजवणार नाही असे त्याच्याकडे आलेल्या मामेभावाला म्हणणे मला पटले नाही. मी स्वत: धुतल्या तांदळासारखा नसलो तरी,  कुणा दुसर्‍याकडून कधीच पीत नाही. आजही पिणार नव्हतो. पण सोबत आणलेल्या पाचसातशे रूपयांतून पेट्रोल, सिगारेट्स, खादाडी यातून आता दीड-पावणे दोनशेच रूपये उरले होते. तेवढ्यात आमच्या दोस्ताचा घसाही ओला झाला नसता. म्हणून मास्तरला कापू असे आम्ही ठरवले तर मास्तर जो पाजवायचा तो सोडून भलताच डोस आम्हाला पाजवून मोकळा झाला. शेवटी माझ्याकडे शिल्लक असलेल्या पैशांतून कसा का होईना पण मित्राचा घसा ओला करायला म्हणून पुन्हा स्टेशनजवळच्या एका बार मध्ये शिरलो. मास्तर महोदयही सोबत होतेच. टेबलवर चालत असते तशीच चर्चा करीत, चकण्यात आलेले पापड, शेंगदाणेफुटाणे खात असताना माझा फोन वाजला. मैत्रिण होती.
"यू इडीयट, व्हेअर आर यू? माय टो इज इन्जुअर्ड बॅड्ली अ‍ॅण्ड दॅट डॉक्टर सेज आय हॅव टू लूज माय टो नेल फॉर रेस्ट ऑफ माय लाईफ..ओऽऽ गॉड..हाऊ हॉरिबल इट विल लुक.. प्लीज कम टू मीऽऽ.. " रडत-रडत मैत्रिण मलाही शिव्या घालत होती. ही मैत्रिण म्हणजे नुसतीच मैत्रिण. मुंबईची. आजपर्यंत प्रत्यक्षात कधीच न भेटलेली. आठ-दहा महिन्यांपासून एकमेकांना रोज याहू चॅटवरून ओळखत होतो.
"लूक डिअर डोण्ट क्राय, व्हीच हॉस्पिटल आर यू इन नाऊ? आय वील बी देअर अप टू मॉर्निंग..व्हेअर आर युवर मॉम अ‍ॅण्ड डॅड?"
"आय जस्ट केम होम फ्रॉम हॉस्पिटल.. एव्हरीबडी इज बिझी विथ देमसेल्व्हज..नोबडी इज विथ मी.." रडू आणखीच वाढले.
"लूक, अ‍ॅट दी मोमेण्ट फॉर्च्युनेटली आय अ‍ॅम निअरबाय स्टेशन..आय वील लीव्ह फॉर बॉम्बे.. डोण्ट वरी...वी वील मीट इन दी मॉर्निंग.."
 "ओके..आय वील बी वेटींग..."
सोबतचे मित्र कान टवकारून आमचे बोलणे ऐकत होते.
"तु मुंबईला निघणार की काय आता?" मास्तर मित्र
"आत्ता हो म्हणालो ना, जाणारच मग.." मी
"पण तुझ्याकडं तर पैसे नाहीत, आहेत ते आत्ता बिल द्यायला लागतील, मी दारूचं बील देणार नाहीय.." मास्तर मित्र
"ओके" मी
"देवगिरी एक्स्प्रेस यायला फक्त दहा मिनीटे उरलीत..." मास्तर
"हो. चला पट्कन. तिकीट काढून ठेऊ.. गाडी यायची तेव्हा येईल.. " मी.
"पाचशे रूपये पुरतील का तुला?" मास्तर.
"कशाला? तिकीट निघतंय ना आहे त्या पैशांत.. पैसे नकोत मला.." मी
"अरे पण तिथं काय करशील पैशांची गरज पडली तर?" मास्तर
"असले प्रश्न मला पडत नाहीत - आत्ता मला फक्त इथून निघायचंय..." मी
"तुझ्याकडे किती रूपये आहेत? साठ? हे शंभर रूपये घे." मास्तर
"ठीक आहे - थॅंक्यू.." मी
च्यायला ही पैसा ही भलती बेक्कार गोष्ट आहे. लोक आयुष्य जगतच नाहीत. पैसा आयुष्य जगतो. एखाद्याकडे सगळे असून पैसा नसेल तर तो जगण्यासाठी बिलकुलच नालायक ठरतो.
पटकन स्टेशनकडे जाऊन तिकीट काढून घेतले. गाडी यायला पाच मिनीटे होती.
"ठीक आहे..बाय बाय.." मी त्या दोघांचाही राम-राम घेतला..
"एटीएम कार्ड आहे ना सोबत? उद्या पैसे लागले तर फोन करून सांग.. म्हणजे हा किंवा मी जमा करतो तुझ्या खात्यावर.."
"तशी काही गरज पडणार नाही.."
"बरं..आम्ही जातो आता...भूक लागलीय.."
"ओके..बाय.."
ते दोघंही निघुन गेले. मी प्लॅटफॉर्मवरच्या गर्दीत शिरलो. गाडी चांगलीच अर्धा-पाऊण तास उशीरा आली. तोपर्यंत मैत्रिणीकडून कसं यायचंय, कुठं यायचंय वगैरे तपशील घेतले. सोबत पैसे नाहीत हेही सांगितले. तिने "मनी इज नॉट इश्यू डिअर बट आय अ‍ॅम फिलींग बॅड दॅट वी वील नॉट बी एबल टू रोम अराऊंड.." वगैरे सांगितले.
जनरलच्या डब्यात पाय ठेवायलाही जागा नव्हती. सेकंड क्लास स्लीपरच्या पॅसेजमध्ये तरी उभं राहाण्याशिवाय पर्याय नव्हता. पण सेकंड क्लासचा डबा फार लांब होता. कुठल्यातरी स्टेशनवर उतरून त्यात जावे लागणार होतेच. कारण गर्दीत चिंबून जायला झाले होते. गाडीवर दिवसभर बसून-बसून आता शरीराचा प्रत्येक अवयव ठणकत होता. अजून आठ-नऊ तास तरी रेल्वेतच राहावे लागणार होते. मैत्रिणीचे एसएमएस सुरू झाले.
"आर यू सिरीयस्ली कमींग??"
"येस. आय हॅव लेफ्ट अ‍ॅण्ड नाऊ इन क्राऊडेड ट्रेन.."
"हम्म्म...मौके के पे चौका मारतोयस ना तु...लूक, वी वील नॉट बी एबल टू एन्जॉय बिकॉज आय कान्ट वॉक... वी वील टुगेदर जस्ट फॉर दी डे विदाऊट गोईंग एनिव्हेअर लाईक जुहू चौपाटी, गेटवे ऑफ इंडिया ऑर एनिथिंग लाईक दॅट.. "
"मौके पे चौका? जा गं... कशाला बेबी डॉलसारखं रडत होतीस मग फोनवर... माय सिटी इज जस्ट ऑन दी वे...टेल मी.. आय वील कॅन्सल अ‍ॅण्ड गेट डाऊन देअर.."
"नो. नो. इफ यू गेट डाऊन नाऊ, आय वील नॉट स्पीक फॉर दी रेस्ट ऑफ लाईफ..यू हॅव टू कम इन एनी कण्डीशन..."
"दॅट्स व्हाट आय अ‍ॅम डुईंग.."
"ओके. लूक, फ्रॉम सीएसटी यू टेक हार्बर लाईन लोकल...इट वील बी ऑन प्लॅटफॉर्म नंबर टू.. देन यू गेट डाऊन अ‍ॅट बेलापूर सीबीडी...आय वील बी फ्री अप टू एलेव्हन..."
"व्हॉट आय वील डू अप टू एलेव्हन? बट ओके. आय वील बी रोमींग अराऊंड सीबीडी...गेट फ्री अ‍ॅज सून अ‍ॅज यू कॅन.."
"येस्स. गिव्ह मी युवर अपडेट्स... आय वील नॉट बी एबल टू स्पीक ऑर एसएमएस यू...माय प्रॅक्टीकल्स आर गोईंग ऑन..."
अशीच मग जालना, औरंगाबाद, मनमाड स्टेशन्स मागे पडली. नाशिक रोड की नाशिक स्टेशनवर शेवटी प्लॅटफॉर्मवर उतरलोच आणि सेकंड क्लासच्या डब्याकडे जाऊ लागलो. कुणीतरी कंबरेला रिव्हॉल्व्हर आणि हातात बॅटरी, वॉकीटॉकी असलेला खाकीवाला अंगावर धावला.
"क्या है? रिझर्व्हेशन है क्या?"
"रिझर्व्हेशन तो नहीं है, पर उधर जनरल में पैर भी रखने के लिये जगह नहीं है.."
"वो कुछ भी हो, अंदर नहीं जानेका.."
"झक मारने के लिये टिकट बेचते क्या फिर? जितने लोग बैठ सकते उतनेही टिकट बेचने के ना.."
"चल तु अंदर चल, बताता तुझे.."
रेल्वेने हॉर्न देऊन गती पकडली होती. मी सेकंड क्लासच्या डब्यात शिरलो होतो आणि रेसुबवाला कुणालातरी बोलावत होता -
"देखो, ये जेम्स बॉण्ड क्या कह रहा है..झक मारने के लिये टिकट बेचते क्या... अरे मुंह मे थोडी तो मिठास रखा करो.."
"मै आपको नहीं कह रहा था... रेलवे को कह रहा था.."
"कुछ भी केस बना के मै तुझे कहीं भी भेज सकता अब"
"ओके"
"क्या ओके.. जरा अच्छे से बात करना सिखो.." वगैरे बोलून त्याचा ताव जिरला. मग नंतर वॉकी-टॉकीवरून रेल्वेच्या ड्रायव्हरशी त्याचे बोलणे सुरू झाले. "देढ घंटा लेट हो चुका है.. क्रॉसिंग के लिये मत रूको..इ.इ." थोड्यावेळाने इस जॉब में कितना टेन्शन होता है, किधर रहते तुम अशा गप्पा करू लागला. मी आपला मांडी ठोकून डोळे मिटून बसलो. थोड्या वेळाने बर्थवरच झोपी गेलो.
आठ वाजता जाग आली ती शेजारून जाणार्‍या लोकल्सचे हॉर्न आणि सुईंऽऽऽ..सुईंऽऽऽ आवाजानं. रेल्वेमधील गर्दी ओसरली होती.  थोड्यावेळाने सीएसटी आले. उतरलो आणि हार्बर लाईनचे सीबीडीपर्यंत तिकीट काढले. फोर्ट भागात जाऊन मस्त चहा, सिगारेट मारून आलो. तिकीट पाहिले तर त्यावर "एक घण्टे के भीतर प्रयोग करें" लिहीले होते. मग पटकन हार्बर लाईनच्या एका लोकलमध्ये शिरलो. लोकल कसली ती? एका स्टेशनहुन दुसर्‍या स्टेशनपर्यंत अविश्रांत मागे पुढे होत असणारी अजस्र यंत्रेच ती. मुंबई या शहराला फुटलेले लोखंडी हात. मस्जिद, सॅण्डहर्स्ट रोड, मानखुर्द वगैरे स्टेशने झाल्यावर पाऊण तासाने बेलापूर सीबीडी आले. ती इमारत फार मस्त आहे.

नऊ वाजत आले होते. पण आता करायचे काय? आसपास कुणी ओळखीचे नव्हतेच. मित्र होता तो सानपाड्याला. मग पुन्हा एकदा चहा, सिगारेट मारली. पैसेही संपत आले होते. शेवटी सीबीडी भाग काय भानगड आहे ते पाहाण्यासाठी एक चक्कर मारून आलो. पण आधीच ठणकत असलेल्या शरीरावर उगाच आणखी भार टाकावा वाटेना. सीबीडीसमोरच्या चौकात बसून राहिलो. सीबीडीतून नुसते लोकांच्या गर्दीचे लॉट वर लॉट (लाटांवर लाटा) बाहेर पडत होते आणि रस्त्याने कुठेतरी वाहात जात होते. काल सोडून आलेल्या मित्रांना, मुंबईतील इतर मित्रांना, घरी थोडी फोनाफोनी करीत अकरा वाजेपर्यंत टाईमपास केला.
बरोबर अकरा वाजता मैत्रिणीचा कॉल आला -

"रिक्षात बस आणि सेक्टर ********* मधल्या *********  कॉलेजमध्ये ये..."
रिक्षात बसून ते सेक्टर गाठले. उंचच उंच इमारती. कशाचा काही पत्ता नाही. काही कळत नाही.
थोड्यावेळाने ती रिक्षासमोर आली. मग मुंबईस्टाईल हॅण्डशेक. तिलाही रिक्षात घेतले. तिच्या पायाच्या बोटाला बॅण्डेज बांधले होते आणि तिला नीट चालताही येत नव्हते. मी तिला पहिल्यांदाच प्रत्यक्ष पाहात होतो आणि मला ती. तसाही आठ-दहा तासांच्या प्रवासानं माझा अवतार पाहाण्यासारखाच झाला होता. बट चलता है.
"आय अ‍ॅम व्हेरी सॉरी आय मेड यू वेट... वी वील लन्च निअरबाय...कम..हिअर इज दॅट हॉटेल..गेट डाऊन.."
"आय अ‍ॅम एक्झॉस्टेड..यू पे हिम नाऊ.." मी
"येस.. कीप धीस फॉर यू टू.. " रिक्षाचे बील देऊन मलाही ती पैसे देऊ लागली.
"नो.नो. वी वील सी लेटर..." मी
"ओके." ती.
जवळच्याच मोठ्या इमारतीत एका गाळ्यात चालणार्‍या हॉटेलमध्ये जाऊन बसलो.
"डीड यू रिमूव्ह दॅट नेल फ्रॉम टो ?? रिमूव्ह दॅट बॅण्डेज..आय वॉण्ट टू सी दी इन्ज्युरी.. "
"डू यू फील आय हॅव नो इन्ज्युरी देअर, अ‍ॅण्ड ओन्ली टू ब्रिंग यू टू मुंबई आय अ‍ॅम प्लेईंग धीस गेम? डॉक्टर सेड वी वील सी, इफ इट गेट्स हील्ड इट्स ओके. इफ नॉट, देन वी वील हॅव टू रिमुव्ह इट.." असं म्हणून ती मला चापट्या मारू लागली.
"हा:हा:हा:...डोण्ट वरी, इव्हन इफ यू कट यूवर नोज, दे कॅन रिप्लेस इट वीथ न्यूअर वन..दे कॅन डू एनिथिंग यू वॉंट..." हा:हा:हा:
"हा:हा:हा: बट नेल्स आर नॉट अव्हायलेबल फॉर सर्जरीज अ‍ॅण्ड आय वूड नॉट लाईक टू लूज माय ओन..हाऊ हॉरिबल इट वील बी..ए टो विदाऊट नेल.."
"डोण्ट वरी, इट वील गेट अ‍ॅटोमॅटीकली हील्ड..यू वील नॉट लूज इट.."
तेवढ्यात तिचे मित्र-मैत्रिणी आल्या. मग ओळख करून-देणे-घेणे झाले.
"धीस इज यश. ही इज हिअर टू सी मी फॉर दि फर्स्ट टाईम.."
"नाईस टू मीट यू.."
"सीम्स सो.."
तेवढ्यात दिलेली खाण्याची ऑर्डर आली. सूप, फ्राईड राईस (यक्क्क!!!), कॉफी.
मी आपला रानटी माणूस. टेबल मॅनर्स आपल्या गावीही नाही. पाण्याचा ग्लास उचलून तोंडाला लाऊन पाणी पिले आणि खाली ठेवला तर मैत्रिणीने तिथेच क्लास घ्यायला सुरूवात केली. आपण काय आजन्म विद्यार्थी. शिकव म्हटले बाई तुला पाहिजे ते.
"हे बघ, असा ग्लास उचलून पाणी पिताना ते ओठांवर दिसू द्यायचे नाही..हळूच ओझरता तोंडाला लावायचा..नकळत पाणी आत घ्यायचे आणि हळूच ठेवायचा"
"ओक्के..बघ..असं का?"
"जमलं..जमलं.."
"चलो, आता सगळंच तुझ्याकडून शिकून घेतो.."
"येस..वी वील गो टू जावेद हबीब टूडे..यू हॅव ग्रोन युवर हेअर्स टू मच, लूक अ‍ॅट युवर ड्रेस...धीस इज एम्बॅरेसींग..व्हॉट काईंड ऑफ कॉम्बिनेशन इज इट? "
"हे..आय अ‍ॅम ऑल दी वे अप, विदाऊट बाथ फॉर लास्ट ट्वेंटी एट अवर्स ..बिफोर दॅट आय वॉज ट्रॅव्हलींग ऑन टू व्हीलर इन सम कंट्रीसाईड डस्ट.."
"ओके.ओके. सॉरी. आय मेड यू कम हिअर इन सच कण्डीशन. आय अ‍ॅम फीलींग सॉरी."
"हम्म.. नथिंग टू से सॉरी अबाऊट..आय हॅव गॉट ए टीचर हु पेज माय एव्हरी बील फॉर दी डे..."
"फिनीश धीस सूप अ‍ॅण्ड फ्राईड राईस.."
"ओन्ली सूप, दॅट राईज इज डिस्गस्टींग..टेस्टेड फर्स्ट टाईम इन लाईफ.."
"ओ! आय सेड यू टू ऑर्डर सम्थिंग..अ‍ॅण्ड व्हाट इज धीस? व्हाय युवर हॅण्ड इज शीव्हरींग?"
"दॅट्स अ‍ॅन इफेक्ट ऑफ स्मोकींग कॉन्स्टंट्ली... सम काईंण्ड ऑफ डिसॉर्डर इज इन दी मेकींग इन माय बॉडी.."
"बिफोर कमिंग टू मी, यू स्मोक ना? दॅट्स व्हाय स्मेल इज देअर.. स्टॉप स्मोकींग..."
"हे...व्हाट डू यू एक्स्पेक्ट मी टू डू व्हेन आय वॉज वेटींग देअर फॉर टू अवर्स?"
"सी, आफ्टर फिनीशींग लन्च, वी वील गो टू कॅफे कॉफी डे बाय रिक्शा...यू इट समथिंग ऑफ यूवर चॉईस देअर.."
"लूक, आय अ‍ॅम फर्स्ट टाईम एक्स्पोज्ड टू दी लाईफ इन मुंबई...आय वील कीप यू एम्बॅरेसींग ऑल दी टाईम व्हेरेव्हर वी गो..आय डोन्ट नो ए थींग अबाऊट एनीथींग.."
"डोण्ट वरी..बी अ‍ॅज यू आर...इव्हन आय डोन्ट गीव्ह ए डॅम टु व्हाट अदर्स से अबाऊट मी..एव्हरीथिंग इज वेल अ‍ॅण्ड फाईन.."
"हम्म्म..."
मग लंच, कॉफी वगैरे करून बाहेर पडलो. रिक्षा पकडून लगेच कॅफे कॉफी डे गाठले. चकचकीतपणा. आरामदायक सोफे. ए.सी. तत्पर वेट्रेसेस. मग यू ऑर्डर, नो, नो यू ऑर्डर झाले. शेवटी तिने तिच्या आवडीचे सीझल डॅझल ब्राऊनी आणि मी माझ्यासाठी एक्स्प्रेसो मागवली.

"दॅट एक्स्प्रेसो इज व्हेरी बिटर..आय वुड लाईक टू व्हीडीओ टेप यूवर एक्स्प्रेशन्स आफ्टर यू ड्रींक इट.. "
"आय वॉन्ट टू नो व्हॉट दॅट एक्स्प्रेसो इज ऑल अबाऊट.."

"डोण्ट टेक इट, इट इज व्हेरी बिटर..एव्हरी न्यू पर्सन टेस्टींग इट लिव्हज इट हाफवे.. "
"आय वील नॉट... दॅट चॉकलेट यू गेव्ह मी, आय वील ईट इट आफ्टर एक्स्प्रेसो.."
"सी टू यूवर राईट साईड..यू वील नो व्हॉट कॅफे कॉफी डे इज ऑल अबाऊट... डोण्ट एम्बॅरेस देम..सी अ‍ॅज इफ यू आर नॉट सीईंग परपजफुली.."
काय आहे म्हणून बघु लागलो तर उजव्या बाजूच्या टेबलवर एक जोडपे एकमेकांना बाहुपाशात घेऊन कॉफीपान करीत होते.
"हे..शी सेन्स्ड इट व्हेन आय सीन देम.."
"व्हॉट?"
"शी, दॅट गर्ल बिकेम अवेअर अबाऊट यू आर सेईंग मी टू लूक अ‍ॅट देम...आय सीन इट इन हर आईज.."
"हा:हा:हा: नो इश्यूज.."
मग ती ब्राऊनी, एक्स्प्रेसो वगैरे झाल्यावर माझे डोळे आपोआप झाकू लागले होते. आता शरीराने असहकार पुकारला होता. पूर्ण आराम हवा होता. तो मला मिळणार नव्हता.
"यू नो हिअर दे प्रोव्हाईड दॅट हुक्का अ‍ॅण्ड टकीला टू..." ती
"हाऊ मच दे चार्ज फॉर हुक्का??" मी
"डोण्ट नो. बट मे बी फाईव्ह हंड्रेड..." ती
"व्हॉट? ए ब्रॅण्ड न्यू हुक्का विथ टोबॅको इज वर्थ सेव्हन हंड्रेड रूपीज...आय हॅव सीन इट समव्हेअर.." मी
"बट आय वॉण्ट टू टेस्ट इट..हाऊ डज इट टेस्ट लाईक?" ती
"जस्ट वेट, वी वील गो आऊट. व्हाईल आय स्मोक, आय वील गीव्ह यु माय सिगारेट..इट टेस्ट्स जस्ट लाईक ए सिगारेट...नीड नॉट टू बरी फाईव्ह हंड्रेड रूपीज.." मी
"लूक, वी कान्ट गो एनीव्हेअर बिकॉज ऑफ माय इन्जुरी..बट आय वील शो यू दि बे वॉटर, इट इज निअरबाय..वील इट डु?" ती
"आय अ‍ॅम हिअर टू बी विथ यू फॉर समटाईम, टू सी अ‍ॅन इन्जुअर्ड पर्सन...डोण्ट मेक इट ए बीग थींग..वी वील गो व्हेरेव्हर यू वॉण्ट.. " मी
मग जवळच्याच खाडीकडे गेलो. खाडीच्या कडेने बांधलेल्या फ्लोअरवर अनेक जोडप्यांचे गुटर्गुं चालले होते आणि रिकामी पोरंही तिथे घिरट्या घालत होती.
मग अनंत विषयांवर आम्ही तिथं बोलत बसलो. मध्येच सिगारेट पिली. तिलाही सिगारेट पिऊन बघायची होती. पिऊ नको म्हणण्यापेक्षा पिऊन बघ आणि प्यायची की नाही ती तिचे ठरवेलच म्हणून सिगारेट कशी प्यायची ते तिला शिकवू लागलो.
"बघ, आधी नुसती हलक्या ओठाने पकडायची..ओली होऊ द्यायची नाही.. मग पेटलेली काडी सिगरेट समोर येताच तोंडाने हळूच हवा आत ओढायची... मग हळूच धूर आतपर्यंत जाऊ द्यायचा, फुफ्फुसांत गेलेला धूर नाकातून बाहेर पडतो.. सुरू झाले स्मोकींग.. "
"हं.. दे माझ्याकडे.." असं म्हणून तिने घेतलेल्या पहिल्याच झुरक्यात जो ठसका लागला की तिला काय झाले कुणाला माहीत पण तिने पटकन सिगारेट माझ्याकडे दिली.
"डोण्ट स्मोक बिफोर मी एव्हर..इट इज डिस्गस्टींग..आय थॉट इट इज सम्थिंग फनी.."
"ओके. बट यू हॅव बिकम अ‍ॅक्टीव्हली पॅसिव्ह स्मोकर ऑलरेडी सीटींग विथ मी.. डोण्ट शाऊट नाऊ..लेट मी स्मोक.. "
तिने माझ्या खिशातून दुसरी सिगारेट काढून खाडीच्या पाण्यात फेकून दिली.
"हेऽऽऽ एव्हरीथिंग गोईंग ऑन बिट्वीन अस सीम्स टू बी पर्फेक्टली फीटींग फॉर ए लव्ह स्टोरी..आय अ‍ॅम गोईंग टू राईट धीस अ‍ॅज इट इज फॉर माय ब्लॉग.."
"व्हाय डू यू फील ऑल दी टाईम दॅट आय लव्ह यू? आय डोण्ट लव्ह यू!  डू व्हाटेव्हर यू वॉण्ट अ‍ॅण्ड राईट एनिथींग..इट डझन्ट मॅटर..इफ यू पेण्ट मी अ‍ॅज बॅड, आय वील कीक यू.."
"आय नो दॅट. आय नो वी डोण्ट लव्ह इच अदर. आय अ‍ॅम नॉट गोईंग टू पेंट एनिथिंग बॅड ऑर गुड..आय वील जस्ट राईट व्हाटेव्हर इज गोईंग ऑन.."
"टेक धीस फाईव्ह हंड्रेड रूपीज.. यू वील नीड इट फॉर यूवर रिटर्न टिकेट.. "
"व्हाट इज हरी? वी वील सी लेटर.. आय नीड ओन्ली वन हंड्रेड अ‍ॅण्ड ट्वेंटी रूपीज..."
"इडियट.. व्हाट यू वील डू इन अर्जन्सी?.. यू हॅव नॉट एट मच.. यू वील नीड टू इट समथिंग.."
"ओके. थॅंक यू " मी ते पाचशे रूपये पाकीटात ठेऊन दिले.

"हे कम हिअर.. आय वॉण्ट टू शो यू समथिंग.."
खाडीवर एक लहानशी जेट्टी बांधलेली होती आणि तिथे मासेमारी करणार्‍या अनेक  होड्या उभ्या होत्या. दुपार झालेली असल्याने सापडलेले मासे घेऊन ते लोक परतत होते.

"आस्क हीम इफ ही कॅन गिव्ह ए राईड इन दॅट बोट.." ती
"धीस इज मुंबई डिअर, नॉट कश्मिर.. ही वील नॉट गिव्ह... दे आर नॉट ए बोटींग क्लब.. दे आर फिशरमेन.. इट इज डेंजरस.." मी
"यू जस्ट गो अ‍ॅण्ड आस्क इडियट" ती
"इफ वी सीट इन्टू दॅट बोट, वी वील स्टार्ट शीव्हरींग..बोट वील सींक इन्टू बे वॉटर.. लाईक टायटॅनिक मुव्ही.. अ‍ॅण्ड दॅट विल बी एण्ड ऑफ अवर स्टोरी..फिनीश!!" मी
"आय नो, यू आर नॉट गोईंग टू सेव्ह मी व्हेन बोट इज सिंकींग.." ती
"आय वील सेव्ह यू मॅडम, बट फर्स्ट आय हॅव टू सर्व्हाईव्ह ना?? " मी
"यू नो, वी यूज्ड टू गो टू एलिफंटा केव्हज बाय धीस बोट्स.."
"दे स्टॉप्ड गोईंग देअर बिकॉज ऑफ रिसंट टेररिस्ट अटॅक्स ऑन मुंबई..दॅट्स व्हाय ही इज सेईंग नो.."

"व्हाट टू डू नाऊ? कम, वी वील गो टू कॅफे कॉफी डे अगेन.. "
"येस, आय हॅव टू फाईण्ड ए वॉशरूम समव्हेअर... दॅट एक्स्प्रेसो इज डान्सींग इन माय स्टमक नाऊ.. हेऽऽ शूड आय गो इन धीस मॅंग्रुव्हज..?"
"इफ यू गो टू पी इन ओपन, आय वील नॉट गिव्ह यू एनी पहचान.. इडियट.."
"देन कम, वी हॅव टू गो इन कॅफे कॉफी डे... इफ माय ब्लॅडर रीचेस इट्स लिमीट ऑफ ३५० एमएल...इट वील नॉट आस्क माय परमिशन.. "
"हा:हा: हा:..कम क्वीक्ली..."

पोटात गेलेल्या एक्स्प्रेसोला पुढच्या मुक्कामी पाठवावे लागणार होते. पण सीसीडी मध्ये गेलो तर नेमकी त्यांची वॉशरूम बंद..आऊट ऑफ ऑर्डर..
"डू यू वॉण्ट एनिथींग? ए सेकंड एक्स्प्रेसो ऑर समथिंग?"
"आय अ‍ॅम नॉट इन कंडीशन टू कंन्ज्युम ए ड्रॉप ऑफ एनिथींग...नो एक्स्प्रेसो फॉर वर्ल्ड्स... जस्ट वी हॅव टू फाईंड अनादर बाथरूम.."
"प्लीज गो आऊट समव्हेअर अ‍ॅण्ड बी फ्रेश.."
"ओके.."

बाहेर आलो तर खाडीच्या पूर्ण भागात इकडे तिकडे लोक बसलेले, उंचच उंच इमारती. या लोकांना एवढ्या चांगल्या भागात मुतार्‍या बांधायला काय लाज वाटते की काय? रस्त्याच्या त्या टोकापर्यंत गेलो तरी जागा सापडेना. आमच्या शेजारच्याच टेबलावर बसलेली दोन पोरे बाहेर येऊन खाडीशेजारी टाकलेल्या पाईप्सवर कार्यक्रम उरकून घेत होती. पण ती मुंबईची होती. मी मुंबईचा नव्हतो. मला तसे करावे वाटेना. मी परत आलो.
"व्हाट हॅपन्ड? आर यू ओके?"
"नो. देअर इज नो प्लेस टू गो. आय फील ऑकवर्ड. डोण्ड वरी आय कॅन कंट्रोल.."
"ओह माय गॉड, लेट मी फिनीश धीस केक..वी वील गो इन डॉमीनोज.. यू फिनीश इट देअर.."
"ओके... बट प्लीज हरी अप.."
"हंम्म.. स्पीक समथिंग.."
"नॉट ए वर्ड प्लीज.."

अशा वेळी अडचणी पण अगदी ठरवून आल्यासारख्या येतात. सीसीडीच्या काऊंटरवर बील देताना नेमकी त्यांच्याकडे पाचशेची चिल्लर नव्हती. त्यात अजून दहा-पंधरा मिनीटे गेली.
"कम, डॉमीनोज इज निअरबाय... वी वील गो देअर.. "
शेवटी डॉमिनोजमध्ये पोहोचलो. पटकन जर्कीन खुर्चीवर फेकून मी वॉशरूम मध्ये शिरलो. वॉव!! व्हाट ए रिलीफ~!!!!!
"आर यू ओके नाऊ?" ती
"येस. कंप्लीटली रिलीव्हड.." मी
"डू यू वॉण्ट एनिथींग? मे बी पिझ्झा?" ती
"नो थॅंक्स. आय वॉण्ट नथिंग मच.." मी
"टेस्ट धीस चोको लाव्हा... आय हॅड डू ऑर्डर समथिंग हिअर टू... बिकॉज ऑफ यू ओन्ली.. " ती
"टेस्ट्स गुड.. " मी
"स्पीक समथिंग..." ती
"व्हाट टू स्पीक? एव्हरीथींग इज सेड. अनसेड इज सेड अ‍ॅण्ड अनडन इज डन..." मी
"आय फील आय शूड कीक यू नाऊ...स्पीक समथिंग.." ती
"व्हाय यूवर मूड इज सडन्ली चेंज्ड? बिकॉज वी हॅव टू डीपार्ट?" मी
"नो रे.. नथिंग लाईक दॅट... बट से समथिंग.." ती
"आय लव्ह यू.." मी
"आय नो दॅट... बट आय डोण्ट लव्ह यू.." ती
"डझण्ट मॅटर.." मी
आता उन्हं कलली होती. परत निघायचे की थांबायचे ते ठरवावे लागणार होते. पुन्हा रात्रभर मित्राकडे थांबलो तर मॅडमला पुन्हा एक दिवस लेक्चर्स बंक करावी लागणार होती.
"सो..हाऊ वॉज यूवर डे?" ती
"बियॉण्ड एक्सप्रेशन..मेमरीज लाईक धीस वन गेट्स फेड विथ टाईम..आय वॉण्ट टू फ्रेम देम इन्टू वर्ड्स..अ‍ॅज इट इज... आय वील राईट इट ऑन माय ब्लॉग..डोण्ट नो इफ इट वील रिफ्लेक्ट  हाऊ आय अ‍ॅम फीलींग वील ऑर नॉट.. " मी
"व्हेअर इज बेलापूर स्टेशन?" मी
"इट्स निअरबाय.. कम वी वील गो.."  ती
"आय अ‍ॅम सॉरी, यू हॅव टू वॉक विथ यूवर इन्ज्युअर्ड टो.. शूड वी फाईण्ड ए रिक्षा? "
"सो, आर यू गोईंग टू टेक मी ऑन यूवर बॅक? इट इज निअरबाय ऑन वॉकींग डिस्टन्स"
"आय नीड वन मोअर सिगारेट.." मी
"नॉट इन फ्रंट ऑफ मी.. इट इज डिस्गस्टींग.." ती
"ओके..ओके.. सॉरी.." मी
"गेट रीड ऑफ इट कंप्लीट्ली प्लीज.." ती
"आय वील स्टॉप.." मी
बेलापूर सीबीडी आले. पुन्हा तीच गर्दी. तीच धावपळ. तिकीट काऊंटरवर भली मोठी रांग लागली होती. तिनेच जाऊन तिकीटे आणली.
"व्हाट आर यू डुईंग?" मी
"धीस इज पंचींग मशीन.. वी नीड टू पंच ब्लॅंक टिकेट्स फॉर ट्रॅव्हलींग डिस्टन्स.. "ती
"वेट्‍ऽऽऽ आय वॉण्ट टू नो हाऊ इट इज डन.." मी
"लुक, फ्रॉम हिअर सीएसटी टिकेट इज ट्वेल्व्ह रूपीज.. वी वील पंच थ्री टिकेट्स ऑफ फाईव्ह, फाईव्ह अ‍ॅण्ड टू.. " ती
"अ‍ॅमेझींग.." मी
"हरी अप.. इट्स यूवर ट्रेन... ऑन दी प्लॅटफॉर्म..शूड आय कम अप विथ यू " ती
"येस यू हॅव टू कम..यू हॅव टू गिव्ह मी ए डीपार्टींग कीस.."
"नो.. आय अ‍ॅम नॉट..."
"ओके देन..बाय बाय.."
"बाय...लेट मी नो इफ यू आर गोईंग ऑर स्टेईंग.."
"ओके..आय वील कॉल यू.."
"बायऽऽऽऽऽ"
"बायऽऽऽऽऽ"


पुन्हा एकदा त्या अजस्त्र लोकल्सचा खडखडाट, पुन्हा एकदा ती मानखुर्द, गोवंडी, मस्जिद, सॅण्डहर्स्ट रोड स्टेशन्स आणि शेवटी सीएसटी!
पुन्हा तेच पुन्हा तेच!
अफेअर विथ मुंबई!

यु.जी. कृष्णमूर्ती: नो वे आऊट! भाग सहा (अंतिम)

युजी कृष्णमूर्ती या व्यक्तीमत्वाबद्दल इथे लिहीत असताना आणि बाकीच्या दैनंदिन निरिक्षणातदेखील माझी मलाच एक गोष्ट सुस्पष्टपणे जाणवली. आपल्याला जे स्पर्शून जातं ते सगळ्यांना स्पर्शून जाईलच असा सरळसोट नियम असू शकत नाही, होऊ शकत नाही - कारण माणसं वेगवेगळी आहेत, प्रत्येकाची पार्श्वभूमी वेगवेगळी असते आणि त्यातून प्रत्येकाचं "रिस्पॉन्स मॅकॅनिझम" वेगवेगळं झालेलं असतं; त्याबद्दलही ठाम आडाखे बांधता येत नाहीत. पण या लेखमालेत आलेल्या जवळपास सर्वच प्रतिक्रियांवरून (अगदी बोटावर मोजण्याइतक्या असल्या तरी) पुन्हा एकदा माझा यावर विश्वास बसला की लोक अजूनही वाचतात आणि काही नवं समजून घेण्याची आणि लिहीणार्‍याला प्रोत्साहन देण्याची त्यांची मानसिकता असते; ती लिहिणार्‍यांसाठी खरंच फारच महत्वाची आहे. त्यामुळे नाव न घेता, ज्ञात-अज्ञात प्रत्येक वाचकाचे व्यक्तीश: आभार मानतो आणि या लेखमालेच्या समारोपाकडे वळतो... (मिसळपाव च्या वाचकांना उद्देशून असलेला परिच्छेद..)
                                                                                             ----

मागच्या सहा लेखांत युजी या व्यक्तिमत्वाचा (!) पुसटसा का होईना पण बराचसा भाग रेखाटून झाला आहे. वयाच्या एकोणपन्नासाव्या वर्षी युजींना घडलेल्या कॅलॅमिटीचा नंतर ८९ व्या वर्षी त्यांचे प्राणोत्क्रमण होईपर्यंतच्या आयुष्यात त्यांच्या जीवनाच्या प्रत्येक अंगामध्ये प्रभाव दिसत राहिला. पण दुर्दैवाने, युजींनी त्या घटनेभोवती किंचीतही वलय उमटू दिले नाही. आध्यात्मिक क्षेत्राचे अभ्यासक/ स्वत:चा अध्यात्मात तेवढा (म्हणजे केवढा हेही एक कोडेच आहे!) अभ्यास नाही असे मानणारे सर्वसामान्य वाचकही या घटनेला कितीही ओढून ताणून एन्लायटन्मेंट/मुक्ती/मोक्ष याच आपल्याला नुसते ऐकून ज्ञात असलेल्या स्टेशनांवर आणून पोचवत असले तरी युजींनी आयुष्यभर ते नाकारले. युजींचा मूळ स्वभाव निर्दयी, कठोर होताच; सदयता, मृदूता अंगी बाणवण्यासाठी, स्वत:चा शोध घेण्यासाठी युजींनी जीवतोडून केलेली साधना निष्फळ ठरली होती; शेवटी स्वत:मध्ये असलेल्या निर्दयता, मोह याच घटकांना (!) आधार मानून बाकी जे-जे काही शिकवले, सांगितले जाते ते सर्व युजींनी भिरकावून दिले होते (पण म्हणून ते लोकांचे खून करीत किंवा लूटमारही करत सुटले नव्हते). ते फक्त जे जसे आहे ते तसेच स्वीकारणे होते. सगळ्या साधना सोडून दिल्यानंतर, बैराग्यासारखे जगभरात विविध ठिकाणचा प्रवास करीत करीत ते लंडन आणि तिथून पॅरीसमध्ये आले असताना, जवळचे सगळे पैसे संपून गेल्याने तिथल्या दूतावासात जाऊन स्वत:ला भारतात परत पाठविण्याची विनंती करण्याशिवाय त्यांच्याकडे कोणताच मार्ग उरला नसताना युजींच्या आयुष्यात पूर्वीची काहीही ओळखपाळख नसली तरीही व्हॅलेण्टाईन डी कार्व्हान या आश्रयदातीचा प्रवेश झाला. आणि त्या एकाच भेटीत युजी व्हॅलेण्टाईनसोबत स्वित्झरलॅण्डमधील सानेन येथे राहू लागले. दैनंदिन कामे, खाणे, पिणे, झोपणे, आणि टाईम मॅगझीन वाचणे याशिवाय युजी तिथे काहीच करीत नसत. नेमक्या याच कालखंडात जेकेंची व्याख्याने सानेनमध्येच व्हावीत आणि व्याख्याने, उपदेश, साधना या गोष्टींना रामराम ठोकलेल्या युजींना मित्रांनी त्या व्याख्यानात ओढून न्यावे हा विचित्र योगायोग आहे (भारताच्या एका कोपर्‍यातील शहरातून निघून अमेरिका, लंडनमध्ये जाणारे विवेकानंद आणि तिथे त्यांना भेटलेल्या सारा बुल, भगिनी निवेदिता आणि कसलीच अपेक्षा न ठेवता आधार देणारी माणसे हे एक दृश्य आणि जवळपास बैराग्याच्याच मनोवस्थेत जगप्रवास करीत असताना कोणतीच ओळख नसतानाही युजींना आश्रय देणार्‍या व्हॅलेण्टाईन हे एक दृश्य मनात एका वेळी चमकून जाते तेव्हा अफाट पसरलेले हे जग खरंच नुसत्या स्वार्थी माणसांचे वैराण वाळवंट नाही असं उगाच वाटून जाते).

साधना आणि मोक्षप्राप्तीचे विचार सोडून देऊन, विविध प्रकारचे अतिंद्रिय अनुभव घेऊनही कुठल्याच अंतिम निष्कर्षाप्रत न पोहोचलेल्या युजींना जे. कृष्णमूर्तींच्या व्याख्यानात जेकेंच्या तोंडून बाहेर पडलेल्या “...त्या शांततेत, तिथं मन नसतं; तिथे कृती असते...” या शब्दांतून, एकूणच त्यांच्या त्या पोपटपंचीबद्दल तिटकारा आला आणि युजी तिथून उठून व्याख्यानाच्या शामियान्याबाहेर पडले.

हा झालेलाच कथाभाग पुन्हा एकदा मांडावा लागत आहे कारण खरा टर्निंग पॉईंट इथेच आहे. कारण एका "पोहोचलेला" मानला जात असणार्‍या आणि एका "प्रवासातील" माणसांतील ती शीतयुध्दासारखी परिस्थिती आहे. जेकेंच्या बोलण्याचा तिटकारा येण्याचे कारण म्हणजे ज्या गोष्टी सांगितल्या जात होत्या त्या युजींच्या जीवनात "ऑपरेट" होत नव्हत्या; आणि पार भगवान बुध्दांपासून, उपनिषदे, वेद, रामकृष्ण परमहंस अगदी इथून तिथून सगळ्याच वर्ल्ड टीचर्सनी सर्वात आधी स्वत:ला मूर्ख बनवले आणि नंतर संपर्कात येणारे सर्वजणही त्या मूर्खपणावर विसंबून राहात आले हा त्यांचा विश्वास अगदी पक्का झालाच होता. तरीही ती मोक्षाची स्थिती नेमकी असते कशी? आणि मी त्या स्थितीत आहे हे मला कळणार कसे? हे प्रश्न शिल्लक होतेच. जे. कृष्णमूर्तींच्या व्याख्यानातून निघून आल्यानंतर दोन दिवस ते प्रश्न "युजी" ही जी कुणी व्यक्ती होती तिच्या अंगात भिनले, रोम-रोम त्या प्रश्नाने पेटून उठले. शेवटी त्यांची त्यांनाच समज आली की आतापर्यंत त्याच वर्ल्ड टीचर्सकडून पाझरत स्वत:मध्ये आलेले ज्ञानच ते प्रश्न विचारत आहे (कारण जी माहिती आत उपलब्ध असते तीच बाहेर येते, जे शिकवलेले नसते ते कळूच शकत नाही हे त्यांनी पुढे चालून केलेले विधान आहे). ही बाब सुस्पष्टपणे दिसल्यानंतर, काही क्षण सगळी शरीर-मनोयंत्रणा सुन्न झाली कारण ती समज उदयाला येताच विचार प्रक्रिया थांबली होती. समजून घेण्यासारखे काहीही नाही हे वास्तव वीजेसारखे युजींवर येऊन आदळले होते. त्यानंतर काय घडले हे खुद्द युजीही सांगू शकत नाहीत. कारण विचारसाखळी तुटली तेव्हा तिच्यातून प्रचंड ऊर्जा मुक्त झाली आणि त्या ऊर्जेचा शरीरात स्फोट होऊन युजी या व्यक्तीने ४९ मिनीटे मृत्यूच्या स्थितीत घालवली; आणि या प्रक्रियेदरम्याने शरीर धनुरासनच्या स्थितीत वाकले होते. ही त्या कॅलॅमिटीची सुरूवात. पुढच्या पाच दिवसात सर्व इंद्रियांचे रूपांतरण आणि पाचव्या दिवशी स्वत:चे शरीरही स्वत:साठी नाहीसे होणे वगैरे घडले.

त्या पाच दिवसांत या घटना घडत असताना आणि नंतर सहा महिन्यांपर्यंत सर्व यंत्रणा स्थिरस्थावर होईपर्यंत नेमके काय होत आहे, झाले आहे हे युजींनाही उमगत नव्हते. साहाजिकच, ते ज्या अद्भुत प्रक्रियेतून जात होते त्याबद्दल युजींच्या आसपासच्या लोकांनाही उत्सुकता दाटून आली होती आणि त्यांच्यावर जेकेंच्या व्याख्यानासाठी सानेनमध्ये येऊन युजींनाही भेटायला येत असलेल्या लोकांकडून प्रश्नांचा भडीमार केला जात होता. पण त्या कॅलॅमिटीचा परिपाक म्हणून युजींना सलगपणे बोलता येत नव्हते; कारण आत स्वयंभूपणे चालणारा विचार कायमचा थांबला होता; आणि विचारांत समन्वय साधणारा समन्वयकच गायब झाला होता. पाहणार्‍या लोकांसाठी युजी शिल्लक होते; युजींसाठी "युजी" नावाचे कुणीच शिल्लक राहिले नव्हते. कॅलॅमिटीनंतरच्या विविध घटना आणि युजींनी  सांगितलेली त्यांच्या शिल्लक राहिलेल्या शरीराच्या चलनवलनात्मक कार्याची निरिक्षणे पुन्हा एकदा इथे लिहीत नाही; ती मागील भागात येऊन गेली आहेत.

ही घटना घडून गेल्यानंतर युजींसोबत लोकांच्या झालेल्या बोलण्यामध्ये युजींनी वेळोवेळी स्पष्ट केले आणि त्यांचा मृत्यू होईपर्यंत ते स्पष्ट करीत राहिले की घडलेल्या घटनेत कसलाही आध्यात्मिक "कंटेट" नाही. त्या घटनेनंतर फक्त विचार नाहीसे होणे आणि शरीराचा प्रचंड इन्टेलिजन्स जागा होणे आणि त्याचे कार्य कसे चालते याबद्दल बाकीचे तपशील आहेत. पण इकडे युजींना घडलेल्या घटनेची खबर जेकेंच्या अनुयांयापर्यंत पोहोचली होती आणि जेकेंचे निकटवर्ती डेव्हीड बोह्म यांनीच युजींची सुमारे अडीच तास मुलाखत घेतल्याने युजींकडे लोकांच्या रांगा लागू लागल्या. आलेले लोक जेकेंच्या शिकवणुकीबद्दल बोलू लागले, युजी निर्दयपणे समोर मांडलेल्या मुद्याच्या चिंध्या करू लागले आणि त्यांना घडलेल्या घटनेला कोणताही आध्यात्मिक संदर्भ नसल्याचे पुन:पुन्हा सांगू लागले.

पुढे रजनीशांना सोडून आलेल्या दोन माजी संन्याशांनी संकलीत केलेले मिस्टीक ऑफ एन्लायटन्मेंट, माईंड इज ए मिथ, थॉट इज युअर एनेमी ही तीन पुस्तके सुरूवातीला प्रकाशीत झाली; नंतर युजींकडून विरोध होत असतानाही महेश भट यांनी युजींचे चरित्र लिहीले. युजींच्या कॅलॅमिटीबद्दल वैद्यकिय, वैज्ञानिक, मानसशास्त्रीय, आध्यात्मिक या आणि अशा कित्येक क्षेत्रातील ख्यातनाम नावांना उत्सुकता निर्माण झाली; वैज्ञानिक क्षेत्रातील मूर्खांचा (!) "गिनीपीग" व्हायला युजींनी नकार दिला, आध्यात्मिक क्षेत्रातील मूर्खांचा (!) "एन्लायटन्मेंटप्राप्त" गुरू व्हायला युजींनी नकार दिला. आणि त्यांच्यासमोर मांडल्या जात प्रत्येक गोष्टीला ते नकार देऊ लागले; मुळातच असलेला कठोर स्वभाव, कुठल्याही क्षेत्रातून आलेल्या कुठल्याच व्यक्तीच्या हुशारीची भीडभाड न ठेवता, इंग्रजी भाषेतील तिखटजाळ शीव्यांची वाक्या-वाक्यातून पखरण करीत युजी "उत्तरे" देऊ लागले नव्हे विचारलेल्या प्रश्नाची मोडतोड, चोळामोळा करून तो प्रश्नच प्रश्नकर्त्याच्या अंगावर भिरकाऊ लागले.

युजींनी केलेले बोलणे स्वत:च्या शब्दात रूपांतरीत करून वाचकांसमोर मांडणे म्हणजे जळत्या निखार्‍यावर पाणी ओतून शिल्लक राहिलेले कोळसे वाचकांसमोर ठेवण्यासारखे होईल. त्यामुळे युट्यूब, व्हिडीओसर्फ आणि इतर ठिकाणी अजूनही धगधगत असलेले हे निखारे जसेच्या तसे : -

स्वत:ची एन्लाटन्मेंट नाकारताना बॉम्बफेक -
व्हॉट नॉन्सेन्स इट इज?? आय अ‍ॅम नॉट अ‍ॅन एन्लायटन्ड मॅन... नॉट इन दी सेन्स यू यूज दॅट वर्ड...नॉट इन एनी सेन्स...देअर इज नो सच थींग अ‍ॅज एन्लायटन्मेंट... दे कॅनॉट टॉक ऑफ लव्ह, कम्पॅशन अ‍ॅट ऑल..यू कॅन फूल यूअरसेल्फ...आय अ‍ॅम नॉट इंट्रेस्टेड इन फ्रीईंग यू फ्रॉम यूवर फुलीशनेस...व्हाय शूड आय?..हू हॅज गिव्हन मी दी मॅण्डेट टू सेव्ह मॅनकाईंड? व्हाट इज रॉंग विथ मॅन काईंड..यू आर प्रॉडक्ट ऑफ दॅट..ऑल धीस सिली नॉन्सेस...



डॉक्टरांवरची बॉम्बफेक -     
यु थिंक दॅट वी नीड ऑल दोज स्क्रौंड्रल्स? फोर्टी ऑफ देम डा‌ऽऽईड दोज स्क्रौंड्रल्स...डॉक्टर्स.. दे वील नॉट हॅव चॅन्स वीथ मी...दे कॅन फूल व्होल ऑफ मॅनकाईंड...नॉट मी... सो माय कमांडमेंट - शूट ऑल डॉक्टर्स ऑन साईट अ‍ॅण्ड अ‍ॅट साईट..वी डोण्ट नीड दोज बास्टर्डस..



दलाई लामा आणि जे. कृष्णमूर्तींवरची बॉम्बफेक -
आर यू रेडी टू बिलीव्ह दॅट डलाई लामा इज ए सीआयए एजंट? यू गेव्ह हीम ए नोबल प्राईज.. ही बॉट एकर्स अ‍ॅण्ड एकर्स ऑफ व्हीनयार्डस...  बीकॉज इट्स ए रिफ्लेक्शन ऑन युवर इण्टेलिजन्स... यु आर नॉट रेडी दॅट यू आर ए डॅम फूल टू बिलिव्ह ऑल दोज शीट...

इव्हन व्हेन कृष्णमूर्तीज स्टोरीज केम आऊट, दे डिडण्ट वॉण्ट टू बिलीव्ह...ऑल इज सेक्स-अ-पेट्स (अस्पष्ट शब्द)..आय अ‍ॅम नॉट अगेन्स्ट इट.. आय अ‍ॅडमायर हीम मोर फॉर दॅट...बिकॉज ही केप्ट इट अंडर दी कार्पेट... अ‍ॅण्ड देन इव्हन टू ऑर थ्री वीमेन वर इन्व्हॉल्व्हड.. दे वूड ब्रिंग इट इन्टू दी ओपन..इव्हन दे केप्ट इट अंडर दी कार्पेट... दे आर नाऊ सर्क्युलेटींग दॅट बुक सेईंग ऑल दॅट इज ट्रू...ऑल हिज लव्हलेटर्स आर देअर..इन दि हंटिंगटन लायब्रेरी पॅसिडीएना...यु कॅन रीड देम....यू कान्ट डीनाय दॅट... ही वॉज लाईक ए नेव्हीमॅन..अ‍ॅण्ड ही हॅड ए गर्ल अ‍ॅट एव्हरी पोर्ट..आय अ‍ॅम नॉट अगेन्स्ट इट..आय अ‍ॅडमायर दॅट....नॉट हिज टीचींग..फिल्दी टीचींग... सर, यू गो अवे अ‍ॅण्ड गो टू सम ऑफ दोज बास्टर्डस..अ‍ॅण्ड पिक अप मोर फ्रेजेस..एम्प्टी वर्ड्स.. अ‍ॅण्ड रीपिट देम अ‍ॅण्ड फिल गुड... आय हॅव नो इंट्रेस्ट इन फ्रीईंग यू फ्रॉम एनिथींग..ऑर एनिबडी इन धीस वर्ल्ड.. व्हेन आय वॉज यंग अ‍ॅण्ड स्टूपीड आय यूस्ड टू गिव्ह दी लेक्चर्स.. यूथ शॅल रिशेप दी वर्ल्ड..यू कॅन रीड ऑल दी शीट ऑन इंटरनेट..



मातृत्वावर बॉम्बफेक-
मदर्स आर मॉन्स्टर्स, किल देम ऑल. दॅटस माय कमांडमेंट.

रजनीश उर्फ ओशोंवर बॉम्बफेक -
रजनीश इज, वॉज अ‍ॅण्ड एव्हर वील बी ए पोर्नो अवतार... हि वॉज ए पिम्प..ही प्रोव्हायडेड बॉय्ज अ‍ॅण्ड गर्ल्स टेलींग देम यू फक अ‍ॅण्ड थ्रू फकींग, तान्त्रिक फकींग यू वील गेट एन्लायट्न्मेंट... हाऊ मेनी पीपल हॅव बीन एन्लायटण्ड??... यू ऑल फेल फॉर दॅट... पिम्पस यूज्वली शेअर मनी विथ दी बॉय्ज अ‍ॅण्ड गर्ल्स.. बट दॅट बास्टर्ड टूक मनी फ्रॉम बॉय्ज अ‍ॅण्ड गर्ल्स अ‍ॅण्ड केप्ट ऑऽऽऽल फॉर हिमसेल्फ..



स्वत:बद्दल:
दी बेस्ट थींग यू कॅन डू टू मी अ‍ॅण्ड टू मॅन काईण्ड, इज टू बर्न ऑल दी मेमरीज ऑफ मी, अबाऊट मी अ‍ॅलॉंग विथ धीस बॉडी, व्हेन आय अ‍ॅम डेड.




अवेअरनेस (जागरूकता) आणि त्यांच्या आत्मचरित्राबद्दल:
कॅन अवेअरनेस ब्रिंग अबाऊट ए चेंज ? (प्रश्न विचारणारा)
(वाक्य मध्येच तोडत) ...अवेअरनेस डझन्ट एक्झिस्ट्.. हू इज धीस दॅट ही सेज ही इज अवेअर?..
वॉचिंग वन्स ओन थॉट्स?? (प्रश्न विचारणारा)
(मध्येच तोडत) नेव्हर..थॉट्स डोन्ट एक्झिस्ट्.. यू डोन्ट हॅव टू टेक माय वर्ड..दोज बास्टर्डस कॅनॉट इन्फ्ल्य़ूएन्स मी..शो मी दी थॉट... इट इज अबाऊट थॉट बट नॉट थॉट...ऑल दॅट शीट दॅट दे पुट इन्टू शीटबॉक्स ऑफ युवर्स..व्हाटेव्हर कमिंग आऊट ऑफ यूवर माऊथ इज ओव्हरऑल शीट...आयडियाज दे हॅव पुट इन्टू युवर हेड...
व्हेन यू आर रिकॉलींग यूवर पास्ट, देअर इज नथिंग बट पास्ट..(प्रश्न विचारणारा)
देअर इज नो पास्ट..
दे हाऊ कूड (यू) रोट युवर बायॉग्राफी? (प्रश्न विचारणारा)
नॉट मी, सम बास्टर्ड रोट इट.. यू थिंग आय अ‍ॅम माय ओव्हर रायटर ऑफ माय बायॉग्राफी?
नो..नो..(प्रश्न विचारणारा)
बट व्हेन यू रोट, यू रिकलेक्टेड फ्रॉम युवर पास्ट..दॅट इज पास्ट..  (प्रश्न विचारणारा)
दॅट इज मेमरी.. टू रिकग्नाईज दॅट स्काय इज ब्ल्यू..आय कीक्ड माय ग्रॅण्डमदर.. व्हेन शी टोल्ड मी स्काय इज ब्ल्य़ू..यू आर टेलींग मी.. दि फिजीकल आय डज नॉट सी दॅट स्काय इज ब्ल्यू..शट अप आय सेड टू माय ग्रॅण्डमदर..शी वॉज शिव्हरींग...अ‍ॅण्ड फ्रॉम देन ऑन यू लूक अ‍ॅट दॅट यू से स्काय इज ब्ल्यू...अ‍ॅण्ड यू आर विअरींग ए ब्लॅक जॅकेट..फिजीकल आय डज नॉट सी इट इज ब्लॅक..दॅट बीच टोल्ड मी

युजींनी आयुष्यभरात कधीच कुठली औषधे घेतली नाहीत किंवा आरोग्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेतला नाही. "हेल्थ फूड" वर त्यांचा विश्वास नव्हता आणि त्यांच्या आहारात फक्त चीज, क्रीम यासारख्याच गोष्टी असत. ते सलग झोप न घेता दिवसभरात आणि रात्रीतून अधेमध्ये तासा-तासाची डुलकी काढत. युजी जीवंत असेपर्यंत दर वर्षातील डिसेंबर महिन्याच्या ३१ तारखेला वर्षाच्या हिशेबातून त्यांच्याकडे शिल्लक राहीलेले पैसे वाटून टाकत. प्रत्येक पौर्णिमेच्या दिवशी युजींच्या शरीरावर, सामान्यत: योगात सांगितलेली चक्रे असतात त्या जागांवर सूज येत असे. प्रश्न विचारला नसल्यास युजी कधीच कुणावर चिडत नसत आणि इतरवेळी त्यांच्या अवतीभवती वातावरण एवढे हलके आणि सहज असे की लोक हास्यविनोद करीत, युजींसोबत बसलेले असताना तंगड्याही टेबलावर ठेवत. युजी सहा महिन्यांपेक्षा जास्त काळ कुठेच राहात नसत. आफ्रिकेची जंगले आणि दोन ध्रुव वगळता युजींनी अक्षरश: प्रत्येक देशात पायपीट केली. जगभरातील टीव्ही वाहिन्या, रेडीओ स्टेशन्स, वृत्तपत्रे, नियतकालिकांना युजींनी मुलाखती दिल्या. व्हॅलेण्टाईन डी कार्व्हानने स्थापन केलेल्या फंडातून युजींचा प्रवासखर्च चालत असे.

फक्त "एन्टरटेन्मेंट" म्हणून युजी प्रसंग येईल तेव्हा सर्व पठडीतील ज्योतिषांकडून स्वत:चे भविष्य वदवून घेत. कौमारन पध्दतीतील युजींच्या "नाडी रीडींग" तसेच "आय-चींग" या चीनी होराशास्त्रासंदभातील किस्सा फार मनोरंजक आहे. हे नाडीवाचन १९८८ साली केलेले आहे. हे दोन्ही किस्से महेश भट यांनी लिहीलेल्या युजींच्या चरित्रातून-

नाडी वाचन करणार्‍या श्री. नागराज यांनी उदबत्ती पेटवली आणि अत्यंत भक्तीभावाने ती भविष्ये लिहीलेल्या बंडलाभोवती फिरवून त्यांचे काम सुरू केले. त्यांनी नंतर नाडीचे एक टोक बाहेर काढले आणि दुसरे टोक त्या बंडलाला जोडलेले होते. ते बंडल त्यांनी युजींच्या हातात दिले. त्या पानांच्या बाडातून नाडीचे एक टोक मागे पुढे करीत त्यांनी युजींना त्या बाडाचे दोन भाग करायला सांगितले.  युजींनी ते बाड जिथे वेगळे केले होते ते पान घेऊन ज्योतिष्याने ते वाचायला सुरूवात केली: कमळाच्या पानावर पडलेल्या पाण्याच्या थेंबाप्रमाणे अस्पर्शित राहाणार्‍या या अवलियाबद्दल काय सांगण्यासारखं आहे? राजासारखे सुखोपभोग आणि ऐश आराम यांच्यासोबत राहूनही हा रामायणातील भरताप्रमाणे विरक्त राहातो. बुध (??) आणि शनि या ग्रहांच्या संयोगामुळे याला जीवनाचे सार कळू शकले आहे. तो मोठा अभ्यासक आणि अनुभव संपन्न आहे. 
चुकीचे पान निघाले की काय अशी शंका आल्याने नागराज यांनी वाचन थांबवत प्रश्नार्थक चेहेरा करून युजींकडे पाहिले. चाललेले वाचन बरोबर आहे असे युजींनी तात्काळ म्हटले, आणि वाचन पुन्हा एकदा सुरू झाले:
हा माणूस त्याच्या रविदशेत ख्यातनाम होईल. त्याच्या मूळ गावापासून स्थलांतरीत झाल्याने, तो कुठल्याच एका ठिकाणी मुक्काम ठोकुन राहाणार नाही. तो कसल्याच प्रकारची दीक्षा घेणार नाही, उपजतच त्याला ती मिळाली आहे. त्याची शिकवण साधुसंत आणि वनात राहाणार्‍या लोकांसारखी नसेल. त्याच्या शिकवणुकीचा प्रकाश प्रत्येक ठिकाणी पसरत राहिल. कुठेतरी पोहोचू , काहीतरी मिळवू या हेतूने त्याच्याकडे येणार्‍यांना तो पूर्णत: निराश करील. या व्यक्तीला "माणूस" असे संबोधन न वापरता "आत्मा" असे म्हटले जावे (कारण त्याच्याकडे व्यक्तीत्वच नाही).


यानंतर, प्राचीन ऋषिंना मध्येच विश्रांती घ्यावी वाटली की काय कोण जाणे, पण पुढे लिहीलेले होते: एक घटीका संपल्यानंतर आम्ही पुन्हा वाचन सुरू करू. नागराज यांनी बाड बंद केले. त्यांची आणि त्यांच्यासोबत आलेल्या साथीदारांची उत्सुकता फारच ताणली गेली होती. त्या पंधरा किंवा वीस मिनीटांत आत्ता सांगितलेल्या आणि इतर भविष्यकथनांत त्यांच्या जीवनांतील घटना कशा स्पष्टपणे प्रतिबिंबीत होतात ते समजावून सांगितले. ज्योतिषातील भाकीताच्या भागात सत्यता किती असू शकते याबद्दल मी बिनतोड विधान करू शकणार नाही, पण कुणाला त्यात सखोल अभ्यास करायचा असेल तर माझी कुंडली सर्वोत्तम उदाहरण ठरेल - युजी म्हणाले.
तिथे बसलेले सर्वजण युजींबद्दल नाडी पुढे काय म्हणणार ते ऐकण्यासाठी खूपच उताविळ झाले होते. आम्ही नागराज यांना वाचन पुन्हा एकदा सुरू करा म्हणालो. नागराज यांनी ते सुरू करण्यासाठी पुढचे पान उघडले आणि प्राचीन ऋषिंना आमचा उताविळपणा आधीच दिसला होता की काय माहीत नाही, कारण एका पूर्ण कोर्‍या पानाने नागराज यांचे स्वागत केले.
"कोरे पान म्हणजे माझे भविष्यही कोरेच आहे!" युजींनी हसतहसत शेरा मारला. पुन्हा अर्धा मिनीट थांबा घेऊन नाडीने पान काढण्यात आले. या पानावर लिखाण होते. ते असे:


मागच्या भविष्यात आपण घेतलेली एक घटीकेची विश्रांती पूर्ण होण्यासाठी अजूनही दीड मिनीट बाकी आहे. या भविष्याचा असल्या माणसाला काहीच उपयोग नाही. तरी पण, त्यातील मजेसाठी म्हणून आपण ते पुढे चालू ठेऊया. तुम्ही आम्हाला नमस्कार करण्याची गरज नाही पण तुमच्यासमोर जो बसला आहे त्याला नमस्कार घाला आणि पुढे वाचा. नाडीवाचन पुढे सुरू झाले: आजपासून अकरा वर्षांनंतर, हा जिथे जाईल तिथे-तिथे तो सदभाग्य त्याचा पाठलाग करीत राहिल. ते त्याला सोडून जाणार नाही...जेवत असो, पाणी पित असो, चालत असो, झोपलेला असो किंवा काहीही करीत असो, हा माणूस सहज समाधीत असेल. चंद्रदशेच्या अंतिम पर्वात त्याच्या फक्त दर्शनानेच पाहाणार्‍याला आध्यात्मिक दीक्षा मिळेल...अशा माणसाला या वाचनाचा काय उपयोग आहे? उत्तर अपेक्षित नसलेला प्रश्न विचारून नाडी वाचन समाप्त झाले.


आय-चींग प्रकारातील चिनी भविष्य -
हे भविष्य महेश भट यांची युजींची ओळख करून देण्याचे माध्यम ठरलेल्या व्यक्तीने त्याच्या मनात युजींबद्दल झालेला गोंधळ दूर करण्यासाठी करून घेतले आहे. युजींना भेटल्यावर प्रत्येकवेळी निराश झाल्याने त्याने आय-चिंग करून घेतले होते. त्याला हे उत्तर मिळाले:
"तो गुरू नाही, शिक्षक नाही, किंवा तारणहार नाही. तुम्हाला जागे करण्याशी त्याला काही देणेघेणे नाही आणि त्याला काहीही करायचे नाहीय. कोणताही हेतू न ठेवता तो मस्तीत धगधगत राहील. तो नसताना तुम्ही जेवढे हरवलेले आहात तेवढाच तुम्ही नसताना तो हरवलेला असेल. तुमच्यात प्रतिबिंबीत होत नसेल तर त्याचा प्रकाश विझेल. त्याच्या प्रकाशाशिवाय तुमचे जीवन अंध:कारमय आहे."

आंध्र प्रदेशातील मच्छलीपट्टणम येथे ९ जुलै १९१८ रोजी त्यांचा जन्म झाला. उप्पलुरी गोपाला कृष्णमूर्ती हे त्यांचे पूर्ण नाव. आयुष्याच्या शेवटच्या कालखंडात युजींनी इटलीमधील व्हॅलेक्रोशिया येथे मित्राच्या घरी एके ठिकाणी राहायला सुरूवात केली. प्राणोत्क्रमण होताना त्यांच्या महेश भट या निष्टावान मित्रासह आणखी दोन व्यक्ती सोबत बसून होत्या; इतर सर्वांना बाहेर जायला सांगण्यात आले होते आणि त्यांच्या पार्थिवावर अंत्यक्रिया कशी करण्यात आली हे गुलदस्त्यात आहे. युजींनी त्यांच्या मृतदेहाची विल्हेवाट लावण्यासाठी तीन हजार डॉलर देण्याचा प्रस्ताव दिला होता. ते गेल्यानंतर त्यांची आठवण केली जाऊ नये अशी त्यांची इच्छा होती. मी गेल्यानंतर बागेतल्या कृमिसारखाच सडेल हा त्यांचा देह सोडतानाचा संदेश होता. २२ मार्च २००७ रोजी इटालीतील व्हॅलेक्रोशिया इथे युजींनी देह सोडला.

इझून गेली ठिणगी रामा इझून गेला जाळ!!!!

समाप्त

आभार:  
१. श्री. महेश भट (ब्लॉगवरील फोटो, संदर्भ साहित्य वापरण्यासाठी खुल्या दिलानं परवानगी दिल्याबद्दल)
२. के चंद्रशेखर राव (युजींच्या सुरूवातीपासूनच्या छायाचित्रांचे संकलक)
३. मुकूंद राव (लेखक, युजी रीडर)
४. ज्युली थायर ( आज आपल्याला उपलब्ध असणारी व्हिडीओग्राफी युजींसोबत सतत दहा ते बारा वर्षे राहून; ती विविध साईटस टाकणे)
५. इंग्लिश विकीपिडीया